De veranderende rol van musea in de samenleving
De rol van musea en erfgoedinstellingen is de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd. In 2022 introduceerde het International Council of Museums (ICOM) een bredere definitie. Hierin worden musea gepresenteerd als instellingen die dienen voor de samenleving en actief betrokken zijn bij het bewaren, interpreteren en tentoonstellen van zowel materieel als immaterieel erfgoed. Hieronder lees je meer over deze museumdefinitie en de betekenis hiervan.
Nieuwe museumdefinitie
De nieuwe, bredere museumdefinitie van ICOM uit 2022 luidt als volgt:
“Een museum is een permanente instelling zonder winstoogmerk, in dienst van de samenleving, gericht op het onderzoeken, verzamelen, bewaren, interpreteren en tentoonstellen van materieel en immaterieel erfgoed. Musea zijn openbaar, toegankelijk en inclusief en bevorderen diversiteit en duurzaamheid. Ze werken en communiceren ethisch, professioneel en met participatie van gemeenschappen. Musea bieden een verscheidenheid aan ervaringen met het oog op educatie, genoegen, reflectie en kennisuitwisseling.”
We lichten hier een aantal begrippen uit deze definitie verder toe om de veranderende rol van musea in de samenleving te duiden.
In dienst van de samenleving
Musea leggen steeds meer de nadruk op hun maatschappelijke relevantie. Ze dienen de gemeenschap waarin ze zich bevinden, kijken kritisch naar zichzelf en streven actief naar maatschappelijke betrokkenheid. Musea zijn niet langer neutrale doorgeefluiken van zogenaamd objectieve historische kennis, maar zoeken verbinding met de samenleving door samen te werken met andere sectoren, kunstenaars en gemeenschappen. Hun taak omvat niet alleen het behouden van het verleden, maar ook het toevoegen van waarde en betekenis in het heden.
Materieel en immaterieel erfgoed
Musea spelen een cruciale rol in het tentoonstellen van zowel materieel als immaterieel erfgoed. Ze hebben een rol in het zorgen voor een levendige toekomst voor immateriële erfgoedpraktijken. De scheiding tussen materieel en immaterieel erfgoed is vaak kunstmatig en vooral beleidsmatig van aard. Immaterieel erfgoed, zoals het spelen van muziek, kan niet bestaan zonder materiele middelen, zoals muziekinstrumenten. Het belang van objecten en plaatsen wordt ook onderstreept in de Ethische Principes voor het waarborgen van immaterieel cultureel erfgoed (UNESCO, artikel 5): “Toegang van gemeenschappen, groepen en individuen tot de instrumenten, objecten, artefacten, culturele en natuurlijke ruimtes en plaatsen van herinnering die nodig zijn voor het uiten van het immaterieel cultureel erfgoed, moet worden gegarandeerd (…).”
Bij bewaren of conserveren van objecten kan het lijken alsof de objecten onveranderd moeten blijven. Bij borgen van immaterieel erfgoed is het net belangrijk dat levende praktijken kunnen worden beoefend en toegeëigend in steeds veranderende contexten. De objecten zijn hier een onderdeel van en moeten dus ook nog gebruikt kunnen worden voor de praktijken.
Inclusief en bevorderen diversiteit
Musea richten zich steeds meer op het vertellen van veelzijdige verhalen door verschillende perspectieven te belichten. Dit streven naar inclusiviteit geeft een stem aan groepen die voorheen genegeerd werden. Door samen te werken met diverse gemeenschappen, zorgen musea voor een breder en rijker begrip van cultuur en geschiedenis. Musea zijn bij uitstek plaatsen voor interculturele dialoog. Ze helpen mensen hun plek in de wereld te begrijpen.
Participatie van gemeenschappen
Participatie is een essentieel onderdeel van de nieuwe ICOM-definitie. Musea zijn geëvolueerd van exclusieve, objectgerichte instellingen naar toegankelijke organisaties die actieve publieksbetrokkenheid zoeken. Het Cultureelerfgoeddecreet van 2017 in Vlaanderen en Brussel stimuleert deze ontwikkeling door participatie als een kernfunctie te introduceren. Musea worden aangemoedigd om een visie en strategieën te ontwikkelen die gemeenschappen betrekken via cocreatie. Er wordt veel aandacht besteed aan het bereiken van specifieke doelgroepen om iedereen de kans te geven te participeren.
Verscheidenheid aan ervaringen
Het blijkt al uit het bovenstaande, de belangrijkste functie van het hedendaagse museum is de publieksfunctie. Musea onderwijzen, vermaken, reflecteren en wisselen kennis uit met hun publiek door middel van verschillende tentoonstellingen, lezingen en presentaties, rondleidingen, audiotours, podcasts en meer. Digitalisering heeft de bezoekerservaring aanzienlijk veranderd. Digitale en mediakunstwerken maken meer interactieve ervaringen mogelijk. Musea gebruiken digitale platforms om actieve participatie te bevorderen, zowel in de galerijen als online. De focus verschuift van alleen kijken naar beleven, documenteren en delen. Daarnaast bieden digitale technologieën bezoekers de mogelijkheid om kunstwerken van dichtbij te verkennen of toegang te krijgen tot kunst op afgelegen locaties. Deze innovaties transformeren hoe bezoekers kunst en erfgoed ervaren en interpreteren
Lees meer in Giannachi, G. (2021). Into the Space of the Digital Museum. In S. Franco & G. Giannachi (Reds.), Moving Spaces: Enacting Dance, Performance and the Digital in the Museum (pp. 115 – 119). Edizioni Ca’ Foscari. http://doi.org/10.30687/978 – 88-6969 – 534‑6/012
Integratie van muziek en podiumkunsten
De veranderende aard van kunst (meer tijdsgebonden en soms vluchtiger – performance art, audiovisuele installaties), de toenemende rol van het internet waardoor kunst, objecten en verhalen altijd en overal beschikbaar zijn, en veranderende bezoekersgewoonten (vooral op zoek naar ervaringen) vragen om nieuwe benaderingen. Dit dwingt musea om constant hun methoden te vernieuwen. Het museum moet zich aanpassen aan de digitale wereld en nieuwe manieren vinden om de kijker te activeren. Een alternatieve aanpak betreft de integratie van muziek en podiumkunsten, wat de menselijke ervaring in het museum kan verrijken. Deze samenwerking tussen disciplines biedt nieuwe kansen voor verdieping en begrip.
Lees meer in de Visscher, E. (2018). Music in Museums — A Model for the Future?. Folkwang Studien. Musikaustellungen : Intention, Realisierung, Interpretation, 19, 13 – 22.
“We are in an exciting era in which museography is opening itself up to ways of thinking and technologies which are enabling something completely different to emerge rather than simply having exhibitions of remnants, faded costumes, models of stage settings, and rare photographs of productions. We are at a time in history where a museum can be alive and inhabited as much as a theatre, can include a virtual space, and offer a contact with dance that can be at the same time practical, esthetic and spectacular…” — Danser en choreograaf Boris Charmatz in zijn Manifesto for a dancing museum (2009)