Verscheidenheid bij de vleet, dus het loont om in vogelvlucht het Vlaamse en Brusselse clubaanbod te verkennen. Elk genre heeft namelijk hun eigen netwerk en organisatie. Op die manier kunnen we een beeld schetsen van de diverse Vlaamse en Brusselse clubculturen.
Muziekclubs
Beginnen doen we bij het muziekclubcircuit. De term duidt op het netwerk van veertien muziekclubs en concertorganisatoren doorheen Vlaanderen en Brussel waar populaire muziekartiesten optreden en/of een residentie hebben. Bekende voorbeelden zijn onder meer Trix (Antwerpen), Pilar (Brussel) en 4AD in Diksmuide, waarmee CEMPER een archiefdoorlichting organiseerde in 2020. Sinds enkele jaren laten die clubs zich vertegenwoordigen door koepelorganisatie Clubcircuit vzw, dat zich toespitst op gemeenschappelijke behoeftes en hen vertegenwoordigt op diverse beleidsniveaus. Het circuit is belangrijk voor repetitie- en speelkansen voor jonge artiesten, zoals het Sound Track-parcours. Clubs hebben ook een aanzienlijke economische impact, maar veranderingen in het subsidiebeleid als de opeenvolgende coronalockdowns zorgden voor zware averij.
Discotheken en danceclubs
Nog bekender zijn allicht de discotheken en danceclubs zoals FUSE (Brussel), GC De Vaartkapoen (Molenbeek), Radar (Lokeren), Kompass Klub (Gent), Versuz (Hasselt) en ga zo maar door. Na de zware coronamaatregelen stond het Belgische nachtleven het voorbije jaar extra in de spotlights door de bekroonde en bekritiseerde film Zillion, over de ruchtbare Antwerpse megadiscotheek (1997−2002); en door een documentairereeks op VRT MAX over Vlaamse clubs in de jaren 90. Daarnaast benadrukken belangenorganisaties zoals Brussels By Night Federation het sociale belang van het nachtleven. Desalniettemin dreigt een kaalslag, bijvoorbeeld door de woningbouwwerken bij Tour & Taxis vanaf 2025, waarbij het nachtleven niet is betrokken. Ook de tijdelijke gedwongen sluiting van Kompass Klub in 2019 toont aan dat beleid en nachtleven nog altijd niet op één lijn zitten. In de tussentijd valt op dat clubs innoveren zonder de wortels te verzaken. Zo herinnert de queer feminist Bar Blond in Gent ons aan de historische exclusieve samenkomstplaatsen voor gemarginaliseerde gemeenschappen.
Jazzclubs
Ook jazzclubs spelen een vooraanstaande rol in onze clubcultuur. In het interbellum werden verschillende toonaangevende zalen gesticht, waaronder de Hot Club de Belgique (Brussel, 1939 – 1961) en de Antwerpse Jazz Club (sedert 1938). Dankzij hun diverse aanbod (luisteravonden, publicaties, concerten van prominente Afro-Amerikaanse jazzsolisten) ontwikkelde de Belgische en Europese jazzscene zich in hoog tempo, zeker na de Tweede Wereldoorlog. In hun wake ontstonden bijvoorbeeld de Hnita Jazz Club (Heist-op-den-Berg, 1959), Honky Tonk Jazz Club (Dendermonde, 1964) en De Muze (Antwerpen, 1964). Volgens Lander Lenaerts duurde het echter lang voordat deze rijke traditie ten volste werd erkend. Dat ligt deels aan historische discussies over de kwaliteit en authenticiteit van (Europese) jazz, deels aan de complexe ontsluiting van privécollecties en museumarchieven. Door initiatieven zoals Jazzcentrum Vlaanderen en het werk rondom de collectie van Juul Anthonissen, is de voorbije decennia een inhaalbeweging ingezet. In ons jazzdossier lees je meer over belangrijke jazzcollecties en de bewaring van jazzerfgoed, inclusief dat van clubs.
Folk- en volksdansclubs
Vlaanderen kent ook verschillende folk- en volksdansclubs. ‘t Ey in Belsele zag het levenslicht in 1991: vanuit hun muzikale en culturele interesse in het genre, wilden de oprichters tegemoetkomen aan het gebrek aan volksmuziekbeleving in Vlaanderen. Naar de basispremise van kwaliteit, inhoud en vakmanschap is de club uitgegroeid tot vaandeldrager voor de “culturele folky meerwaardezoeker,” aldus oprichter Dirk Van der Speeten in Folkmagazine (2016). Deze inzet werd begin 2022 beloond met het cultureel ambassadeurschap van Sint-Niklaas tot eind 2023. Sinds enkele jaren zet ‘t Ey ook de schouders onder het Flanders Folk Network. Het folklandschap is eveneens schatplichtig aan Muziekclub N9 in Eeklo. Wat in 1979 begon als een punk- en jeugdhuis, is ondertussen uitgegroeid tot een breed kunstencentrum dat een podium biedt aan diverse folk- en rootsmuzikanten. Hun doel is om opkomende artiesten een goede artistieke en professionele omkadering te bieden, zodat zij zich ten volste kunnen ontwikkelen – een filosofie die nauw aansluit bij de volksmuziektraditie. Een goede tip: de website van vzw Muziekmozaïek geeft up-to-date informatie over folkconcerten in Vlaanderen en Brussel!
Podiumclubs
Podiumclubs behoren evenzeer tot ons clublandschap en bieden op laagdrempelige wijze zowel speel- als kijkkansen in de lokale omgeving. In verschillende grootsteden zijn er stand-up comedyclubs waar nieuwe en gevestigde namen hun shows presenteren aan kleine publieken. Denk bijvoorbeeld aan het Antwerpse Café The Joker of het Stand-up Antwerp-initiatief in het Fakkeltheater, of Roes Comedy Club voor stand-up en improvisatiecomedy in Gent. Iets anders is de sociaal-culturele, pluralistische vereniging Cultuursmakers (het vroegere vtbKultuur): zij verenigen diverse theaterclubs die in groep lokale voorstellingen bezoeken, zoals in het Pajottenland en Hageland. Hoewel zulke clubs niet altijd een eigen locatie hebben, verbinden ze mensen op een soortgelijke manier als muziekclubs.
Danszalen
Tot slot zijn de danszalen nog lang niet verdwenen. Deze zalen bevinden zich vaak aan de marges van of op de steenwegen tussen grootsteden en bedienden specifieke soorten solodansen, koppel- of groepsdans. Denk maar aan rock-‘n-roll, stijldansen zoals de wals en slowfox, Latindansen zoals de rumba en salsa, of country en lijndansen. Zulke dansclubs bouwen voort op de honkytonks, jukeboxclubs en ballrooms aan de basis van clubcultuur, of zorgen voor een doelbewuste revival van dans- en clubbelevenissen uit de jaren 50 en 60. Een opmerkelijke heropleving van de voorbije jaren is bijvoorbeeld de terugkeer van de rollerdisco, met drukbezochte events in Herk-de-Stad en zelfs een toegewijde club in Aalst. Op Danssport Vlaanderen, de Vlaamse sportfederatie voor dans, kan je per dansstijl verschillende clubs in jouw regio opzoeken.