Tips voor het schrijven van een muzikale familiegeschiedenis
Histories vzw vroeg de medewerking van CEMPER om het belang van muziek in familiegeschiedenissen onder de aandacht te brengen op hun platform familiegeschiedenis.be. Dit leidde tot de publicatie van een interview met (alt)violist Frans Vos, vader van CEMPER-collega Staf Vos. Staf formuleerde naar aanleiding hiervan enkele bedenkingen en tips over onderzoek naar muzikale aspecten van je familiegeschiedenis. Laat ons weten als je interesse hebt om een eigen onderzoekje op te zetten!
Waarom op zoek gaan naar je muzikale familiegeschiedenis?
- Voor elke familie kan de speurtocht naar het muzikale verleden een boeiende kijk op de eigen (voor)geschiedenis opleveren. Ze kan iets vertellen over de invulling van de vrije tijd, maar ook over de emotionele cultuur, pedagogische en politieke opvattingen of sociale verhoudingen in de familie.
- De vraag naar de rol van muziek in het familieleven zorgt voor een originele invalshoek om doorleefde accenten aan te brengen in de vaak al min of meer bekende familiekroniek. Wees niet verrast wanneer er een krop in de keel van de verteller kruipt of een danspas fysiek wordt herbeleefd. Dat bewijst dat de geschiedenis van muzikale praktijken er voor mensen toe doet, ook vanuit een lokaal of familiaal perspectief.
- Een interview over het verleden leert ons vooral iets over hoe de verteller vandaag naar dat verleden kijkt. Op die manier wordt het niet alleen een bron over dat (vertelde) verleden, maar ook over de betekenis die de verteller aan dat verleden geeft. Zo ben ik erg blij dat ik mijn vader heb gefilmd terwijl hij zingt en gesticuleert hoe (hij zich herinnert dat) mijn grootvader voor mijn grootmoeder zong: het blijkt vandaag voor hem een veelzeggende, emotionele herinnering.
- Je kan met muziek ook het klinkend verleden oproepen. Waarom niet opnieuw bij elkaar komen om liedjes van vroeger te zingen? Of afspeellijsten samenstellen op YouTube of Spotify, zoals Museum Vleeshuis heeft gedaan voor de Antwerpse muziekcultuur van vroeger.
Welke vragen stel je?
De basis voor de zoektocht ligt bij welgekozen vragen om de nodige verhalen los te weken. Ook wie zichzelf niet meteen als ‘muzikaal’ beschouwt, kan een belangrijke bijdrage leveren. Daarvoor dien je wel een voldoende ruime waaier van aanknopingspunten te voorzien:
- Vraag niet alleen naar het zelf muziek maken, maar ook naar het genieten van muziek, zowel live als via media zoals het internet, platen, radio en tv.
- Muziek kan gespeeld, maar ook gezongen en/of gedanst worden, in alle genres en stijlen.
- Het hoeft niet enkel te gaan om wat thuis gebeurde. Ook wat familieleden (mee)maakten op reis, in de jeugdbeweging, school, kroeg of kunsttempel hoort tot de familiegeschiedenis.
- Muzikale creativiteit situeert zich ook in het uitvinden van nieuwe teksten voor bestaande deuntjes of het samenstellen van afspeellijsten voor een belangrijk familieritueel, zoals een huwelijk of begrafenis.
- Over al deze dimensies kan je vervolgens doorvragen aan de hand van het klassieke rijtje: wat/(met) wie/hoe/waar/wanneer/waarom?
En hoe interpreteer je die vragen?
Indien je graag een tekst schrijft op basis van je interview(s), kan je te rade gaan bij historici of cultuurwetenschappers wat betreft de interpretatie van de opgerakelde verhalen. CEMPER geeft graag advies indien je inspirerende voorbeelden zoekt.
- Onderzoekers bestudeerden bijvoorbeeld al de rol van families in het doorgeven van muzikale kennis en voorkeuren. Hoe werkte dit in jouw familie?
- Je kan ook nadenken over de sociale of ideologische functie van muziek in je familie. Werkte muziek verbindend of verdelend, disciplinerend, rebels of zelfs therapeutisch? Brak muziek de wereld van je familieleden open of hielp ze om de rangen gesloten te houden rond een traditie, groep of rol?
- Hoe gebruikte men muziek om belangrijke rituelen vorm te geven? Denk maar aan belangrijke momenten tijdens het opgroeien, huwelijken, begrafenissen, religieuze feesten of zondag in familiekring.
- Een ander goed startpunt is het boek Veel volk verwacht. Populaire muziekcultuur in Vlaams-Brabant sinds 1800. Dat reikt diverse invalshoeken aan om het lokale muziekverleden te begrijpen.
Dragers van muzikale familiegeschiedenis: oud of nieuw aangemaakt
Je kan samen met je familieleden documenten of objecten verzamelen om het verhaal te staven en te illustreren. Het kan onder meer gaan om foto’s, teksten, platen, eigen opnames, partituren, zangboeken of muziekinstrumenten.
Het opdiepen van die bronnen kan binnen de familie zorgen voor een groter besef van de noodzaak om er goed voor te zorgen. Erfgoedorganisaties bundelden al veel tips voor het fysiek bewaren van archieven of objecten. Let op met veronderstellingen: net wat ooit in hoge oplage werd verspreid, wordt vaak snel zeldzaam omdat iedereen denkt dat anderen het wel zullen bewaren!
Om vele redenen is het aangeraden om een opname te maken van de gesprekken met je familieleden. Je kan daarbij enkele tips voor het beoefenen van ‘mondelinge geschiedenis’ in acht nemen. Uitgebreidere info vind je in de Erfgoedwijzer van FARO. Door het maken van zo’n interview heb je zelf nieuwe historische bronnen voor je familiegeschiedenis aangemaakt! Idealiter zorg je ook voor een duurzame bewaring van je opname.
Je kan nog meer bronnen aanmaken om de muzikale nalatenschap van je familie te documenteren:
- Zo kan je een inventaris bij te houden van de muziekpublicaties, bladmuziek en instrumenten die in de familie circuleren.
- Je kan familieleden of buitenstaanders interviewen over specifieke documenten, objecten of aspecten.
- Je kan objecten fotograferen en beschrijven.
- Je kan documenten digitaliseren en eveneens voorzien van bijkomende gegevens over de ontstaanscontext
Twijfel of zekerheid?
Indien je op zoek bent naar correcte kennis over het verleden, kan je proberen om zo veel mogelijk materiaal extern te verifiëren – van schrijfwijze van een naam tot de herkomst van een tekstfragment of de datering van een dansfeest of concert.
Je kan ook contextualiseren door meer informatie te verzamelen over bepaalde feesten, concerten, muziekwerken of liederen, zoals de lange voorgeschiedenis van het stapellied ‘Ene God alleen’. Ga daarin niet te ver: al snel leidt dit af van de eigenlijke familiegeschiedenis. Ook daarbij helpt CEMPER je graag vooruit.
Enkele tips:
- Liedbundels en volkskundige studies zijn interessante maar ook problematische bronnen: waarom zou een genoteerde versie van een lied ‘juister’ zijn dan een herinnerde?
- Daarnaast zijn er ook andere partituren- of bladmuziekcollecties, archieven van verenigingen of concertzalen, lokale, nationale of internationale pers, fotocollecties en naslagwerken over muziek.
- Maar ook teksten van lokale historici of het boek Veel volk verwacht kunnen inspirerende verwijzingen naar bronnen of literatuur bevatten, ook al handelen ze misschien over een andere regio.
- Vaak zal je online moeten zoeken naar weetjes die niet altijd even betrouwbaar zijn.
- Wetenschappelijke (naslag)werken zoals de Grove Music Online staan online vaak achter een betaalmuur, maar zijn misschien consulteerbaar in je bibliotheek.
Onvermijdelijk zal je met de nodige speculatie blijven zitten. Een instrument of een bladmuziekcollectie bij mijn groottante op zolder bewijst niet dat zij die zelf gebruikt heeft om te musiceren – wel dat ze het belangrijk vond om te bewaren. Twijfel dan ook niet om hypotheses te formuleren, daarmee geef je ook de aanzet voor later onderzoek. En zoals gezegd: ook bij veel twijfel blijft een gesprek een boeiende getuigenis van de betekenis van het verleden voor de verteller.
Nieuwe bestemming gezocht?
Maar wat als de zorg voor objecten en documenten te veel wordt of als het materiaal in de weg ligt? CEMPER helpt je graag met de zoektocht naar nieuwe bestemmingen voor erfstukken, platen of documenten.
- Erfgoedbibliotheken zoals de muziekafdeling van de KBR (Koninklijke Bibliotheek) of de conservatoriumbibliotheken van Antwerpen en Brussel of Gent beheren grote collecties met muziekerfgoed. Als er een band is tussen jouw erfgoed en een conservatorium is het de moeite om hen hierover te contacteren.
- Een lokale archiefinstelling of erfgoedvereniging (zoals een heemkundige kring) heeft misschien meer interesse in het specifieke verhaal van je muzikale familie(lid).
- Muziekinstrumenten worden — mits ze in goede staat zijn — doorgaans overgedragen aan muzikanten zodat ze in gebruik blijven. De financiële en historische waarde kunnen best worden ingeschat door een instrumentenbouwer.
Veel plezier met het vangen van muzikale klanken en galmen in je familie!