Een podcast maken

Een podcast is een digitale audio-uitzending die je online kunt beluisteren, vaak in de vorm van een reeks afleveringen. Het is vergelijkbaar met een radioprogramma, maar je kunt luisteren wanneer het jou uitkomt, via platforms zoals Spotify, Apple Podcasts, Springcast, SoundCloud of Google Podcasts.

• Muziek en podiumkunsten draaien om geluid: muziek, stemmen, performances en verhalen. In een podcast laat je het erfgoed horen, waardoor het tot leven komt op een manier die tekst of beeld niet kunnen evenaren.
• Een podcast kun je altijd en overal beluisteren: tijdens het pendelen, sporten of koken. Dit maakt het erfgoed toegankelijker voor een groter publiek, inclusief mensen die minder snel een theater of museum bezoeken.
• Met een podcast kun je verhalen persoonlijk en meeslepend brengen. Je krijgt het direct in je oor en dit maakt het intiem. Door interviews met kenners, artiesten en verzamelaars of door historische opnames te combineren met duiding, krijgt erfgoed een menselijke en emotionele laag.
• Een podcast is een duurzame manier om erfgoed te verspreiden. Waar een fysieke tentoonstelling tijdelijk is, blijft een podcast online beschikbaar en kan deze steeds opnieuw beluisterd worden.
• Een podcast is eenvoudig te verspreiden via websites, sociale media … Door de juiste titels, beschrijvingen en trefwoorden te gebruiken, bereik je ook een nieuw publiek dat actief op zoek is naar (erfgoed)verhalen.

Het is niet omdat iedereen tegenwoordig een podcast maakt, dat jij het ook moet doen. Een podcast is niet de heilige graal. Voordat je erin duikt, is het ook goed om te overwegen of een ander medium misschien beter past bij jouw erfgoedverhaal en doelgroep. Er zijn een aantal redenen waarom een ander medium interessanter zou kunnen zijn:

• Podcasts zijn uiteraard auditief, dus als je erfgoed sterk afhankelijk is van beelden, objecten of tekstuele documenten, dan is een visueel medium misschien geschikter.
• Een kwalitatieve podcast vergt veel voorbereiding, opname, montage en promotie. Heb je niet de tijd en de technische skills om dit goed te doen? Dan kun je bijvoorbeeld een nieuwsbrief of een socialemediacampagne overwegen.
• Hoewel podcasts steeds meer luisteraars hebben (een onderzoek uit 2023 laat zien dat 1 op 5 Vlamingen minstens maandelijks naar podcasts luistert) is er ook een doelgroep die minder vertrouwd is met audioplatformen. Zoek een medium dat je doelgroep al kent.
  

Ben je overtuigd dat een podcast perfect past bij het verhaal dat je wil vertellen?
Tijd om aan de slag te gaan! Je kunt je ideeën ook altijd eens aftoetsen bij CEMPER.

1) Stel jezelf eerst een aantal vragen

• Wat wil ik vertellen? Over welk erfgoed wil ik het hebben? Welke ideeën komen aan bod? Wat en wie leer je kennen door naar de podcast te luisteren?
• Waarom maak ik deze podcast? Wat wil ik ermee bereiken? Wil ik informeren, inspireren, archiefmateriaal ontsluiten of sensibiliseren?
• Wie is mijn doelgroep? Zijn het erfgoedprofessionals, artiesten, onderzoekers, erfgoedbeoefenaars of een breder publiek? Hoe bereik ik mijn doelgroep? Hoe maak ik de podcast boeiend en begrijpelijk voor hen?

2) Kies je format

Als je de antwoorden uit de voorgaande vragen hebt verzameld, vraag je dan af: Hoe zou dit moeten klinken? Een podcast van heel veel verschillende vormen aannemen. Dit is slechts een selectie van het aantal mogelijke formats:

• Monoloogpodcast: Je bent enkel zelf als podcastmaker aan het woord. Dit kan goed werken om ideeën, analyses en verhalen over muziek- en podiumerfgoed te delen, bijvoorbeeld over de oorsprong, invloed en evolutie van een bepaald muziekgenre. Als maker heb je de volledige controle en het is een relatief goedkope manier om een podcast te maken. Je hebt wel weinig afwisseling en je moet goed kunnen vertellen.
• Interviewpodcast: Er is één persoon (vaak jij als podcastmaker) die gericht vragen stelt aan een gast. De focus ligt op de ervaringen, kennis of mening van de gast. De interviewer/​host leidt het gesprek maar blijft zelf op de achtergrond. Dit format is goed geschikt om verhalen en beleving vast te leggen van deskundigen en betrokkenen bij het erfgoed. Het is ook mogelijk om meerdere mensen tegelijk te interviewen. Je kunt zo verschillende perspectieven met elkaar in dialoog laten gaan. Let wel, voor de luisteraar is het niet altijd makkelijk om verschillende stemmen uit elkaar te houden.
• Verhalende podcast: Een verhalende podcast is een podcast waarin een verhaal op een gestructureerde en meeslepende manier wordt verteld. Een verhalende podcast is perfect als je erfgoedverhalen tot leven wilt brengen, bijvoorbeeld de geschiedenis van een muziekstuk, artiest of theatergezelschap. Hiermee kun je kennis, ideeën, inzichten en gebeurtenissen begrijpelijk maken voor een breed publiek. Het is wel heel tijdrovend, en daarmee duur, om te maken.
• Audiocollectie-podcast: Dit is een podcast waarbij de focus ligt op het laten horen en contextualiseren van bestaande geluidsfragmenten, dit kan bijvoorbeeld muziekstukken, theaterfragmenten of (historische) opnames van artiesten omvatten. Je maakt hiermee het erfgoed zelf direct hoorbaar en luisteraars krijgen een directe inkijk in hoe iets klonk of klinkt. Houd er wel rekening mee dat oude opnames vaak auteursrechtelijk beschermd zijn, dit kan het gebruik ervan beperken. Het is ook moeilijker om een duidelijk narratief in een dergelijke podcast te brengen, waardoor luisteraars kunnen afhaken.

Een combinatie van formats is ook mogelijk. Je kunt bijvoorbeeld een verhalende podcast maken waarin je originele archiefopnames verwerkt.

Denk ook na over de doelgroep. Welk format spreekt hen aan? Maak je een podcast voor professionals in de erfgoedsector, voor mensen uit de erfgoedgemeenschap of voor een breder publiek met interesse in muziek- en podiumkunsten?

3) Verschillende audiolagen

Een goed gemaakte podcast bestaat uit verschillende audiolagen die samen zorgen voor een meeslepende en professionele luisterervaring. De juiste mix van geluidselementen bepaalt hoe boeiend en dynamisch een podcast klinkt.

• De stem: Wie gaat er praten? Ben je dat zelf? Een bekende persoon of een expert? Wie het ook is, wees je ervan bewust dat de verteller de brug is tussen de luisteraar en de inhoud van je podcast. De verteller moet de luisteraar als het ware meenemen doorheen het verhaal. Zorg ervoor dat de verteller duidelijk en verstaanbaar is en aangepaste intonatie gebruikt afhankelijk van de sfeer.
• Interviews en gesprekken: Vaak geef je ook anderen een stem in je podcast. Een interview brengt persoonlijke ervaringen en emoties tot leven, terwijl een gesprek met een expert zorgt voor informatie. Een goede voorbereiding is essentieel: verdiep je in je gast, stel gerichte vragen en creëer een ontspannen sfeer.
• Archiefgeluid: Vraag personages of geïnterviewden of ze video’s of audio-opnames hebben over het verhaal dat je wilt vertellen. Ook kun je zelf (online) op zoek gaan naar archiefgeluiden. Let hierbij op eventuele auteursrechten en zorg dat je toestemming hebt om het materiaal te gebruiken. Indien nodig kun je proberen de rechten te klaren (zie TRACKS).
• Ambiancegeluid en scènes: Deze geluiden voegen een extra laag toe aan je podcast en versterken de beleving zonder dat je alles in woorden hoeft te vertellen. Als je op locatie een interview afneemt, neem dan ook omgevingsgeluiden op. Denk aan het geroezemoes van een theaterzaal, het gekraak van een houten podium, het stemmen van instrumenten, een kort informeel gesprekje van de geïnterviewde met jou als maker of iemand anders. Maak ook opnames van dingen die gebeuren, dit maakt je podcast levendiger en meeslepender. Dit kan bijvoorbeeld een live repetitie zijn of een backstage-moment tijdens een optreden.
• Muziek: Muziek breng sfeer, zorgt voor samenhang en helpt de luisteraar door het verhaal te navigeren. Gebruik muziek strategisch: laat het een functie hebben in je podcast. Soms kan een subtiele soundtrack de emotie versterken, maar er zijn ook momenten waarop stilte krachtiger is dan muziek. Weeg dus steeds af of muziek een toegevoegde waarde heeft in dat specifieke moment van je verhaal. Je kunt rechtenvrije muziek gebruiken, je vindt heel wat muziek op pagina’s als: Freemusicarchive​.org, Jamendo​.com, Freesound​.org, YouTube Audio Library, SoundCloud, Podington bear waar je gratis muziek kunt downloaden. Betalende pagina’s zijn bijvoorbeeld Artlist en Epidemic sound. Nog beter is als je een muzikant of componist in de arm kunt nemen die speciaal voor jouw podcast muziek maakt. Uiteraard moet je hiervoor voldoende budget voorzien.

4) Voorbereiding

Retroplanning: Nu je weet wat je wil vertellen, in welk format en welke geluiden je nodig hebt, kun je beginnen met plannen. Indien je een deadline hebt, is het een goed idee om met deze datum een retroplanning te maken. Houd er rekening mee dat je voor een interview veel tijd nodig hebt. Het gaat niet alleen om het gesprek zelf, maar ook de voorbereiding, het opnieuw beluisteren, het maken van een transcriptie (met software), het selecteren van fragmenten en het maken van een eerste montage.

Een team: Er zijn verschillende functies en rollen die je nodig hebt bij het maken van een podcast. In sommige gevallen kun je zelf alle functies oppakken, vaak is hulp van anderen heel erg welkom en verrijkend. Heb je budget? Dan kun je ook mensen inhuren, bijvoorbeeld een monteur of sounddesigner óf de stem of host van je podcast.

5) Opnames

Interviews:

• Je voorbereiding start al bij de zoektocht naar de juiste stem. Het is degene die gaat vertellen wat je wilt weten, en bij podcasts komt daar nog een criterium bij: de geïnterviewde moet duidelijk en goed kunnen praten. Het is daarom handig om even met iemand te bellen voordat je een interviewafspraak maakt. Als iemand een dialect spreekt, is dit op zich geen probleem. Maar het moet wel verstaanbaar zijn. Je kunt een podcast immers niet ondertitelen.
• Daarna bedenk je wat je allemaal wil vragen. Bedenk waarom je iemand gaat interviewen en waar je in het gesprek naartoe wil. Je kunt een lijst met interviewvragen maken, maar beter nog: een lijst met thema’s, drie of vier focussen die je in je hoofd houdt. Als je een lijst met vragen hebt, bestaat de kans dat je te veel focust op de vragen en te weinig op de antwoorden. Het is belangrijk om goed te luisteren en in te gaan op wat er gezegd wordt. Vraag zoveel mogelijk naar zintuiglijke ervaringen en naar verhalen en anekdotes. Dit maakt dat de luisteraar mee is in het verhaal.
• Je beslist best op voorhand of je in de uiteindelijke podcast jouw stem wel of niet wil laten horen. Indien je beslist dat je jouw vragen wil wegknippen, dan moeten de antwoorden op zichzelf kunnen staan en reageer je best enkel door te knikken en dus niet door steeds ​‘ja’ te zeggen tussendoor of te hummen. Ook vraag je dan best aan de geïnterviewde om jouw vraag te herhalen in het antwoord.
• Neem in de minuten voordat het interview start de tijd om de geïnterviewde goed op zijn gemak te stellen. Ook leg je uit wat de aanleiding is van het interview en hoe het zal verlopen.
• Het is altijd interessant om interviews op te nemen op locatie, bijvoorbeeld in het theater, circus of atelier. Mensen gaan hier meer beeldend vertellen en je hebt interessant omgevingsgeluid.

Materiaal:

• microfoon(s);
• opnametoestel;
• koptelefoon;
• (gratis) montageprogramma’s, zoals Audacity of Reaper.

Materiaal huren: Verschillende provincies hebben uitleendiensten waar je ook materiaal voor audioproducties kunt lenen. Kijk zeker eens op de website van jouw provincie. Ook erfgoedcellen bieden vaak uitleendiensten waar je opnamemateriaal kunt lenen.

Podcaststudio: Het is geen must voor de gesprekken, maar voor het opnemen van de voice-over kan het handig zijn: een professionele podcaststudio. Op verschillende plaatsen kun je zo’n ruimte huren. OPENDOEK stelt bijvoorbeeld een audiostudio ter beschikking voor theaterliefhebbers en andere (culturele) organisaties. Kijk rond in jouw regio (of koepelorganisatie) voor vergelijkbare initiatieven.

6) Postproductie

Keuzes maken en structuur aanbrengen:

• Bekijk het materiaal dat je hebt verzameld en bepaal wat je wilt gebruiken. Het is slim om direct na een interview kort op te schrijven welke fragmenten bruikbaar zijn. Knip deze niet pas lange tijd na het interview uit, maar doe dit zo snel mogelijk.
• Zodra je al het materiaal hebt, kun je beginnen met transcripties en een papieren montage. Orden de quotes en scènes in een logische opbouw. Daarna monteer je dit in audio met een montageprogramma. In deze fase bepaal je ook waar een voice-over nodig is.
• Ben je tevreden met de opbouw? Deel het dan met een paar mensen voor feedback en verfijn je montage verder.

Voice-over opnemen:

• Schrijf de voice-over eerst volledig uit, in spreektaal en korte zinnen.
• Heb je geen professionele studio? Gebruik dekens of andere zachte materialen om galm te verminderen en de geluidskwaliteit te verbeteren.
• Spreek op ongeveer 10 – 15 cm afstand van de microfoon.
• Probeer rustig te spreken en goed te articuleren, zonder te overdrijven. Gebruik intonatie om de tekst levendig te maken en vermijd eentonigheid.
• Let op je ademhaling: adem diep in met je buik en probeer stil in te ademen om hoorbare ademgeluiden te voorkomen. Dit helpt ook om spanning in je stem te verminderen.
• Neem meerdere versies op en begin opnieuw als het niet goed klinkt.
• Heb je de mogelijkheid om iemand erbij te hebben? Vertel de tekst dan aan die persoon, zodat het natuurlijker klinkt. Een luisteraar kan je ook feedback geven en jou regisseren. Is dat niet mogelijk? Stel je dan voor dat je tegen iemand praat.
• De goede versies van je voice-over plak je in je montage.

Sound design:

Sound design is een post-productieproces dat de geluidsopname van een podcast verbetert. Je voegt nu geluidseffecten toe, muziek, en zorgt voor de juiste mix van geluiden.

Verschillende verhaalstructuren:

Bij het structureren van je materiaal — of je nu een verhalende podcast maakt of een interview ordent — kan het helpen om verschillende verhaalstructuren in gedachten te houden:

• Chronologische opbouw: Vertel het verhaal in de volgorde waarin het zich heeft afgespeeld. Dit is een heldere en logische manier om een verhaal op te bouwen.
• E‑structuur: Begin in het midden van het verhaal om direct de aandacht te trekken. Ga daarna terug in de tijd om context te bieden, keer vervolgens terug naar het midden en werk van daaruit verder.
• Sterke openingsscène (cold open): De eerste 10 seconden zijn cruciaal. Zorg voor een pakkende opening die meteen nieuwsgierigheid opwekt; als het niet interessant is, haken je luisteraars af.
• Anekdotes en reflecties: Laat iemand een anekdote vertellen en koppel hieraan reflecties die passen binnen een groter thema. Zo geef je betekenis aan het verhaal en maak je duidelijk waarom het relevant is voor de luisteraar.

7) Publiceren en verspreiden 

Je podcast publiceren op een podcast-hostingplatform:

• Om je podcast beschikbaar te maken op platforms zoals Spotify en Apple Podcasts, heb je een hostingplatform nodig. Enkele opties zijn Spotify for Creators, Podbean, Buzzsprout en Captivate. Je hostingplatform genereert een RSS-feed, die je nodig hebt om je podcast op verschillende luisterplatforms te publiceren.
• Vervolgens upload je hier je audio-bestand. Voeg metadata toe, zoals: titel, beschrijving, afleveringsnummer en trefwoorden.
• Ook heb je een aantrekkelijke podcastcover nodig.
• Vervolgens verspreid je je podcast op luisterplatforms, door je RSS-feed hier te registreren.

Promoot je podcast:

• Deel fragmenten of teasers op sociale media.
• Met een programma als Headliner kun je audiogrammen maken voor visuele posts.
• Plaats een embed-link naar je podcast op je website.
• Schrijf teksten met hoogtepunten uit de aflevering.
• Nodig gasten uit of interview interessante personen met een eigen netwerk en vraag hen de aflevering te delen.
• Deel je podcast in Facebookgroepen, fora en andere online community’s rond je onderwerp.

• Abel, J. (2015). Out on the wire: The Storytelling Secrets of the New Masters of Radio. Crown.
• Alison, J. (2019). Meander, Spiral, Explode: Design and Pattern in Narrative. Catapult.
• Blomme, P., & Moeraert, E. (2021). Zelf een podcast maken: In 5 stappen van idee tot aflevering. LannooCampus.
• Field, S. (2005). Screenplay: The Foundations Of Screenwriting. INGP.
• McKee, R. (1999). Story: Substance, Structure, Style and the Principles of Screenwriting. Methuen Publishing Ltd.
• Nuzum, E. (2019). Make Noise: A Creator’s Guide to Podcasting and Great Audio Storytelling. Workman Adult.
• Snyder, B. (2005). Save the Cat! The Last Book on Screenwriting You’ll Ever Need. WIES.

Podcasts over podcasting:

• Sound School Podcast
• Hoe maak je een podcast?

Podcasts over erfgoed: 

• (Zw)erfgoed: Deze podcastreeks vertelt de verhalen achter oude foto’s uit de Erfgoedbank Brussel.
  
• ‘Wie wat bewaart’: Audiocollectief Horens verkent de bijzondere kunst en objecten in het depot van de Rijkscollectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Nederland. In elke aflevering staat een ander werk centraal. Kunstenaars, conservatoren, experts en kunstliefhebbers komen aan het woord om de verhalen achter de collectie tot leven te brengen.
• De archeotoog: Een podcast over archeologie in Vlaanderen.
• Alle E17 goed!: Getuigenissen, feiten en weetjes vormden de inspiratie voor een creatieve podcast. Dit is geen traditionele geschiedenispodcast die enkel feiten opsomt, maar een reeks korte, menselijke verhalen. De podcast Alle E17 goed! bestaat uit 17 tracks, elk met de lengte van een muzieknummer.

Podcasts over muziek en podiumkunsten:

• Making an opera (green): Het eerste seizoen van deze podcast volgt de zangers en het artistieke team van De Nationale Opera gedurende anderhalf jaar achter de schermen, tijdens het maken van de opera Ritratto van Willem Jeths. De tweede reeks gaat over het maakproces van een klimaatneutrale opera en alle uitdagingen die hierbij komen kijken.
• De dikke Delvaux: Een podcast waarin Jan Delvaux (een Belgische journalist en kenner van Belgische muziek) verhalen vertelt over de Belpopgeschiedenis, vergezeld door heel wat archiefmateriaal.
• The legend of the Zillion: Het verhaal van een Belgische discotheek en daarmee de dancewereld.
• Rewind, de Nederlandse dansgeschiedenis: Een podcastserie over de Nederlandse dancegeschiedenis.
• 40 jaar Etcetera: In deze podcast blikt Etcetera terug op de afgelopen 40 jaar theater, dans en performance. Lees hier meer over het 40-jarig bestaan van het tijdschrift en de podcast.
• Gedeelde Grond: Dit is een podcast van Kunstenpunt over dromen en zorgen van kunstprofessionals, ook kunstenaars uit de podiumkunsten en muziek komen aan het woord.
• De laatste vrijwilliger: Dit is een audiodocumentaire over IJmuider Harmonie (een muziekvereniging uit IJmuiden in Nederland). De documentaire laat zien hoe de vereniging in zwaar weer verkeert doordat ze zich niet hebben aangepast aan de veranderende tijd.
• Ik hoor geen kleur: De makers van deze audiodocumentaire zoeken uit hoe het komt dat de vaste bezetting van grote Nederlandse jazz-orkesten vooral bestaat uit witte mannen, terwijl het genre is ontstaan in de Afro-Amerikaanse gemeenschap.
• Na het applaus: Dit portret gaat over twee gepensioneerde circusartiesten die de circuswereld hebben zien veranderen. Voorstellingen trekken niet langer volle zalen en circuskinderen treden niet automatisch in de voetsporen van hun ouders. In deze podcast blikken ze terug op hun carrière in het circus.
• Circus Whispers: achter de schermen van de hedendaagse circuspraktijk: Dit is het podcastkanaal van TENT voor circusmakers en ‑liefhebbers wereldwijd. Je ontdekt de thema’s, technieken en uitdagingen die de nieuwe generatie makers inspireren. Met praktijkverhalen van zowel opkomende als ervaren circusmakers uit Nederland.
• Podcast Generation XIII: Dit is een documentairepodcast die een beeld schetst van de generatie studenten die sinds september 2019 studeert aan P.A.R.T.S. Aan de hand van de ervaringen en stemmen van vijf bachelorstudenten uit het Training-programma krijg je een inkijk in hun opleiding en artistieke ontwikkeling.
• Het Nationale Theater (het stadstheater van Den Haag) heeft verschillende podcasts met zowel historische als hedendaagse verhalen. De podcasts nemen je mee achter de schermen en delen alles over de voorstellingen. Je kunt een productie volgen van de eerste repetities tot aan de première, of luisteren naar verhalen van makers en acteurs.
• Achterklap: een podcast van VI​.BE over de mensen achter de muziekartiest.