Praktijkvoorbeelden van muziek en podiumkunsten in/met musea

Dancing Museums is een samenwerking tussen de Norwegian Centre for Traditional Music and Dance (Sff) en The Museums of Southern Trøndelag (MiST) in Noorwegen. Ze betrokken verschillende dansgemeenschappen bij het ontwikkelen van evenementen en interactieve installaties. Ze gaven dansers hierbij de controle over de kennis die werd tentoongesteld. Daarnaast kregen dansers effectief ruimte om te dansen. Ze organiseerden dansfeesten in het museum om danskennis informeel door te geven door samen te dansen.

Het Manchester Jewish Museum organiseert een maandelijkse songwriting workshop. Iedereen die geïnteresseerd is in muziek en het schrijven van liedjes is welkom. Per periode focust de workshop op een ander deel van de collectie van het museum. De liedjes die worden geschreven gaan over dit thema.

In het Marinemuseum in Nederland laten ze door middel van theatervoorstellingen onderwerpen en objecten tot leven komen. Hiervoor ontwikkelde Kennis door Theater drie voorstellingen. Eén van de stukken gaat bijvoorbeeld over leven aan boord van een onderzeeër tijdens de Koude Oorlog. De korte voorstellingen worden opgevoerd door professionele acteurs, maar het is bijvoorbeeld ook mogelijk om een voorstelling te laten schrijven en regisseren die wordt opgevoerd door vrijwilligers of museummedewerkers.

Poli Roumeliotis en Kris Kaerts werken al jaren rond Grieks erfgoed in Brussel en Antwerpen en hadden het idee om de bouzouki een plek te geven in het Museum Vleeshuis. Het museum was meteen enthousiast. Poli en Kris zorgden ervoor dat de overhandiging van de bouzouki niet ongemerkt voorbij ging. Ze organiseerden de Bouzoukivaart, waarbij de bouzouki – afkomstig van een belangrijke Griekse muzikant – samen met tal van muzikanten een tocht aflegde van Brussel tot Antwerpen. Ook na de overhandiging werd de muziek levend gehouden door concerten en een cahier waarin de achtergrond van de bouzouki wordt toegelicht.

Boris Charmatz werkte gedurende 10 jaar aan het project Musée de la Danse. Het project onderzocht vragen over dansgeschiedenis en museologie: hoe bouw je een ​‘collectie’ van danswerken op? Charmatz wilde een ​‘third space’ voor dans creëren, een ruimte die geen theater of dansschool is. De choreograaf en dansers zochten naar de ideale architectuur en probeerden verschillende locaties uit, zoals kunstscholen, Tate Modern in Londen en een openbaar plein naast een oud Sovjetmonument in Berlijn (Hendrickx, 2021). ​“In dance, the museum is the body,” zei Charmatz in een gesprek met Simon Dove (2018). ​“We don’t have museums because the body is the archival place. It is the place where we have the scores, we have the artworks … The main source is the dancer’s body.”

Parallel aan Boris Charmatz’s grote dansprogramma Musée de la Danse liep If Tate Modern, dat in mei 2015 in Tate Modern werd gehouden. Daarbij ontwierp en implementeerde het Performance at Tate-team een op maat gemaakte documentatiepraktijk. Elk aspect van deze documentatie bood een nieuwe laag van begrip en informatie over de relatie tussen de werken, het museum en de bezoekers.

In oktober 2018 transformeerde Boris Charmatz de Barnes Foundation in Philadelphia voor een eendaagse dansexpositie. Het Philadelphia Museum of Dance bood live dansuitvoeringen in bijna elke hoek van het museum. Bezoekers konden deelnemen aan een groepsopwarming, solovoorstellingen bekijken en dansfilms zien. De dag eindigde met Charmatz’ uitvoering van danse de nuit, een werk voor zes dansers dat de grenzen van de publieke ruimte verkent en de contrasten in de samenleving reflecteert. Het evenement stelde bezoekers in staat om actief deel te nemen aan en te observeren hoe dans in een openbare ruimte kan worden ervaren.

In 2022 nodigde S.M.A.K. leerlingen van de Academie voor Podiumkunsten uit om muziek te maken in de museumzalen. In een daaropvolgende workshop werkten de kinderen rond het thema ​‘grafische partituur’. Een grafische partituur is een abstracte, visuele partituur die muzikanten kunnen gebruiken voor hun improvisaties. Daarnaast werkten de jongste leerlingen uit de Kunstenbad-lessen samen met kunstenaar Honoré δ’O aan hun eigen performances en sculpturale werken. De feestelijke afsluiting vond plaats op erfgoeddag.

MuSiKa is een langdurige samenwerking tussen het Museum voor Schone Kunsten Gent en intercultureel muziekcentrum De Centrale. In 2017 kregen twee musici, Shalan Alhamwy en Ehsan Yadollahi, de opdracht om 10 werken uit de museumcollectie te selecteren en hun interpretatie van deze kunstwerken in muziek om te zetten. Het resultaat is een fusie van westerse en oosterse muzikale invloeden. MuSiKa is nu opgenomen in een audiogids, waardoor bezoekers de collectie op een andere manier kunnen ervaren.

Het dansgezelschap Monica Bill Barnes & Company creëerde de performance The Museum Workout specifiek voor musea in samenwerking met kunstenaar Maira Kalman. Het stuk werd oorspronkelijk gemaakt voor het Metropolitan Museum of Art in New York en toerde vervolgens langs verschillende musea. In de performance worden deelnemers voor de openingsuren van het museum uitgenodigd om mee op tour te gaan door het museum waarbij ze fysieke oefeningen doen in de museumzalen. Monica Bill Barnes wilde met haar dansgezelschap een ervaring creëren die de ruimte van het hele museum omvatte. Hun hypothese was dat het verhogen van de hartslag en het bewegen op een ander tempo in een museum de bezoekers een nieuwe manier van waarnemen zou bieden.

Het project Dapline! van de multidisciplinaire Afro-Amerikaanse kunstenaar LaMont Hamilton vond plaats in het Studio Museum of Harlem. Dit werk manifesteerde zich op verschillende manieren: als documentair filmproject, als reeks foto’s, als etnografische studie met interviews door de kunstenaar met Afro-Amerikaanse Vietnamoorlogsveteranen, en als choreografisch werk binnen performatieve tableaus die museumbezoekers tegenkwamen. Bezoekers zagen een kort dansduet door de ramen van het museum en bewogen zich vervolgens door de tentoonstellingen, waar ze met performers in gesprek gingen, meezongen en uitgenodigd werden om samen te dansen.

In 2016 liep in Hof van Busleyden in Mechelen de tentoonstelling Zot geweld/​Dwaze maagd. Het iconische beeld Het Zotte Geweld van Rik Wouters vormde het uitgangs- en middelpunt van deze expo. Bij de tentoonstelling hoorde ook een randprogramma met dans, muziek en theater waarmee de tentoonstelling buiten de museummuren trad. Het Firmament (nu CEMPER) was nauw betrokken bij de totstandkoming van deze tentoonstelling.

In 2011 stelde het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen gedurende enkele maanden iedere dag de deuren open voor het HipHopHuis. Elke twee maanden stelde het museum de Kunst Studio (een aparte ruimte in het museum) ter beschikking aan een Rotterdams initiatief. Elk initiatief bracht eigen expertise naar het museum en organiseerde allerlei activiteiten. Het HipHopHuis bevordert de hiphopcultuur in Rotterdam en brengt mensen samen rond deze kunstvorm. Sinds hun oprichting organiseren ze activiteiten gebaseerd op de vier basiselementen van hiphop: graffiti, dj’en, rap en breakdance. In de loop der jaren zijn ze uitgegroeid tot een bredere culturele hub, die verschillende uitingen van zwarte muziek- en danscultuur omarmt en ondersteunt.

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (KMSKA) werkt regelmatig samen met artiesten buiten de beeldende kunsten. Zo was Theater Stap hier artist in residence. Theater Stap is een gezelschap dat werkt met mensen met een (mentale) beperking. Ze maakten in het museum een Ensorvoorstelling. De bedoeling is dat de artist in residence kijkt naar de collectie en hier een creatief en hedendaags antwoord op formuleert. Naast theater Stap hadden onder andere Goeyvaerts strijktrio, Het zesde metaal en Peeping Tom (danstheater) een residentie in het museum. Ook laat KMSKA eenmalige optredens in het museum doorgaan. Zo deed Theater Spiegel in de museumzalen een voorstelling voor kinderen tot 3 jaar en hun ouders.

CEMPER sprak met Katelijne de Backer en Christine van Mulder van het KMSKA over de aanpak van artistieke residenties. Bij KMSKA is de enige voorwaarde voor samenwerking dat er een connectie is met het museum, en deze kan heel breed zijn. Het museum fungeert niet slechts als locatie voor het uitvoeren van vooraf gecreëerd werk; in plaats daarvan krijgen de kunstenaars volledige artistieke vrijheid om iets te creëren in en voor het museum en werken ze op hun eigen tempo, zonder dat het eindproduct van tevoren wordt vastgelegd. 

Tijdens het startgesprek bespreekt het museum met de kunstenaar wat er mogelijk is binnen de beschikbare middelen. Hierbij wordt gezamenlijk naar oplossingen gezocht om te voorkomen dat de artiest beperkt wordt. KMSKA hanteert een flexibele aanpak op maat van de kunstenaar: de ene kunstenaar vindt het voldoende om afspraken per e‑mail vast te leggen, terwijl de andere de voorkeur geeft aan een formele overeenkomst. Vaak wordt deze overeenkomst door de kunstenaar zelf opgesteld.

KMSKA streeft naar een pragmatische aanpak en wil niet verzanden in administratieve rompslomp. Het museum heeft middelen beschikbaar gesteld voor dit soort samenwerkingen en zoekt regelmatig naar extra financiering om deze mogelijk te maken. Zo kan elke residentie op een manier plaatsvinden die het beste past bij de betrokken kunstenaar en de unieke verbinding met het museum.

Tijdens de tentoonstelling Retrospective van Xavier Le Roy brengen twaalf performers geselecteerde fragmenten uit solo-werken tot leven, waarbij zij hun eigen ervaringen en levensverhalen integreren om nieuwe vertellingen te creëren. Retrospective maakte deel uit van de reeks What the Body Remembers. Dance Heritage Today van de Akademie der Künste in Berlijn, die de betekenis van danserfgoed voor hedendaagse kunst onderzoekt.

In Whip It Good confronteert Jeannette Ehlers nationale en persoonlijke geschiedenissen om racistische systemen van macht en overheersing kritisch te heroverwegen en uit te dagen. Tijdens elke performance transformeert Ehlers de zweep — een krachtig symbool van geweld tegen het tot slaaf gemaakte lichaam — tot een hedendaags schilderinstrument. Ze wrijft diepzwarte houtskool in de zweep en richt deze op een groot wit canvas. Na haar rituele handeling wordt het publiek uitgenodigd om het schilderij af te maken, waardoor de fysieke brutaliteit van de trans-Atlantische slavenhandel wordt opgeroepen en ervaren.

Het internationale poppentheatermuseum Antonio Pasqualino in Palermo is actief bezig met het borgen van poppentheater. Ze doen dit door het organiseren van verschillende activiteiten, zoals een jaarlijks festival waar poppenspelers van over de hele wereld elkaar kunnen ontmoeten. Ze nodigen doorheen het jaar ook makers uit om vernieuwende voorstellingen en/​of poppen te maken.

Work/​Travail/​Arbeid was een tentoonstelling, bedacht door Anne Teresa De Keersmaeker in samenwerking met Rosas, die te zien was in Wiels in 2015. De Keersmaeker herwerkte voor deze tentoonstelling een dansvoorstelling tot een levend museumstuk dat 9 weken in het museum te zien zou zijn.

Diary of a Move (DOAM) is een project van Masako Matsushita, waarin de dagboeken van meer dan zestig deelnemers tijdens de lockdown in de lente van 2020 werden omgevormd tot een archief van dagelijkse bewegingen. Dit archief werd gedoneerd aan het Civico Museum van Bassano del Grappa en dient als cultureel erfgoed en choreografisch materiaal om een collectieve ervaring van fysieke afstand te verbeelden. Het project onderzoekt hoe geheugen en lichaamsgeheugen worden geactiveerd en overgedragen door middel van beweging, en resulteert in een performance die de grens tussen herinneringen, vluchtige momenten en publieke en private ruimte verkent.