Bouzoukivaart zet de Griekse cultuur in Antwerpen in de kijker

De Bouzoukivaart was de aftrap van het project IN ΣKIPPERΣTREET. Met dit project willen Poli en Kris het verleden van Griekse zeemannen in het Antwerpse Schipperskwartier onderzoeken en hun bevindingen delen. De bouzouki was een belangrijk onderdeel van het uitgaansleven in de jaren 50 — 80 in het Schipperskwartier.

Om IN ΣKIPPERΣTREET een goede start te geven, hadden Poli en Kris een ​‘wild’ idee: de bouzouki een plaats geven in Museum Vleeshuis. Daarmee wilden ze de klank van de bouzouki terugbrengen naar de wijk waar het Griekse verleden nog amper zichtbaar is. Met dat idee klopten ze aan bij Museum Vleeshuis, waar ze meteen enthousiast en vol vertrouwen reageerden.

“En we hadden nog geen idee welke bouzouki”, vertelt Poli. Ze beslisten om te vragen aan George Dalaras of hij een Bouzouki van zijn vader, Loukas Daralas, wilde schenken. Ze wilden niet gewoon een bouzouki in de winkel gaan kopen. Het was belangrijk dat er een verhaal achter zat.

Kris vertelt over de bouzouki: ​“De Griekse muziek associeer je met de bouzouki. Je zou zeggen: er is geen raszuiverder instrument dan de bouzouki. Alleen de naam al. Maar als je de geschiedenis begint te ontleden, dan is dat veel complexer en dan heb je veel vaders en veel moeders”. Kris en Poli proberen nu die geschiedenis van de bouzouki, en de verschillende muziekstijlen die ermee worden gespeeld, te ontleden om een cahier te schrijven voor Museum Vleeshuis. Dat is één van de uitvloeisels van de Bouzoukivaart. Ze zijn hiervoor onder andere met Giorgos Matsikas, de bouwer van de geschonken bouzouki en zelf ook muzikant, gaan praten.

De bouzouki is ontstaan uit westerse en oosterse invloeden. In de loop der tijd is er ook nog veel aan veranderd. Zo was de bouzouki lange tijd een driesnarig instrument en veranderde het later naar een instrument met vier dubbele snaren. Omdat de bouzouki aan het begin van de 20^e eeuw vooral verbonden was met gemarginaliseerde groepen in de samenleving trok de burgerij zijn neus op voor het instrument. Bij rebetiko, ook wel de ​‘Griekse blues’ genoemd, speelt de bouzouki een prominente rol. Tot aan de Tweede Wereldoorlog werden de muzikanten, rebeti, scheef bekeken en zelfs vervolgd. Pas vanaf 1950 begon de bouzouki en de bijhorende muziek een weg naar het grote publiek te vinden.

In dit project is de bouzouki vooral een symbool voor de Griekse aanwezigheid in Antwerpen. Poli en Kris geloven sterk in de kracht van muziek en dans om mensen te bereiken. ​“De Griekse gemeenschap kon zich niet voorstellen dat een instrument dat voor hen zo belangrijk is, en dat altijd aanwezig is bij elk feest, een plaats kon krijgen in een museum. Dat hadden we nodig. Dat het een plek kon krijgen”, aldus Kris. Voor Museum Vleeshuis klopte dit helemaal bij het DNA van het museum. Marleen verwoordt het zo: ​“Wij zijn niet alleen een muziekinstrumentenmuseum, maar vooral ook een muziekmuseum dat de instrumenten in een context plaatst. Wij willen het verhaal van de muziek en de muzikanten aan de bezoeker meegeven, en dit project past daar perfect in”.

Om de Bouzoukivaart te financieren hadden Poli en Kris geen middelen. Subsidies konden ze voor dit deel van het project niet aanvragen. Ze startten daarom een crowdfundingcampagne op. Ze zetten in hun communicatie heel erg in op het betrekken van mensen bij hun verhaal. Kris zegt daarover: ​“Je moet niet denken aan het bedrag dat je nodig hebt, maar een verhaal vertellen. Sponsors werden onderdeel van het project en maakten bijvoorbeeld kans om mee te gaan op de Bouzoukivaart”. Op korte tijd hebben Poli en Kris 12.000 euro opgehaald. De crowdfunding had er ondertussen ook voor gezorgd dat hun project op de kaart werd gezet. Kris vindt het jammer dat erfgoedsubsidies vaak niet gebruikt kunnen worden voor het evenementgedeelte van projecten, terwijl ​‘naar buiten komen’ net zo belangrijk is. Kris en Poli vonden het ook belangrijk om de betrokken muzikanten een eerlijke verloning te geven en zichtbaar te maken. ​“Want wie zijn degenen die het erfgoed levend houden? Dat zijn de muzikanten. Dus hen moet je in de picture zetten, vandaar dat we hen ook het instrument lieten dragen. Letterlijk, op hun schouders.”, zegt Poli hierover.

Voor zowel Poli en Kris als voor Museum Vleeshuis is het project niet afgerond met de overhandiging van de bouzouki. Het tweetal werkt op dit moment aan een cahier over het instrument dat het museum zal verspreiden. Ook blijven dans en muziek een rol spelen in het project IN ΣKIPPERΣTREET, vooral als middel om mensen te bereiken. Het museum zal na de renovatie blijven inzetten op het betrekken van diverse gemeenschappen die aanwezig zijn in de buurt, met de Bouzoukivaart als inspiratie. Marleen zegt hierover: ​“Onze collectie muziekinstrumenten is zo goed als homogeen West-Europees, maar Antwerpen telt 172 nationaliteiten. Dat kan je niet blijven volhouden, we moeten linken leggen naar andere gemeenschappen”. Dat wil niet zeggen dat ze alle instrumenten naar Museum Vleeshuis willen halen, ​“maar je moet wel aanknopingspunten vinden”. Wat dat betreft waren Kris en Poli ​“een geschenk uit de hemel” volgens Marleen. Het hebben van goede partners is voor dit soort projecten onontbeerlijk.

De Griekse gemeenschap voelt zich door de Bouzoukivaart erkend. ​“Ik denk dat veel mensen door de Bouzoukivaart ook zelf meer zijn beginnen dromen. Een aantal van die muzikanten zeggen: ​‘We gaan verder met die muziek. We maken daar een theatervoorstelling van”, zegt Kris. Poli voegt toe: ​“Maar ook andere mensen die het hebben gezien voelen zich erkend en zeggen: ​‘Fijn dat we zichtbaar zijn in de stad’. Het is dan wel via een muziekinstrument. Maar in dit project staat het instrument symbool voor het Griekse erfgoed en dat draagt bij aan het thuisgevoel van de Griekse gemeenschap in Antwerpen.”

Tot slot vroegen we Poli, Kris en Marleen naar tips voor andere erfgoedgemeenschappen die borgingsacties willen opzetten. De eerste tip die ze geven is: scan je eigen organisatie en vraag je af: Wie bereiken we nog niet? Probeer vervolgens in te zetten op het verbreden van je publiek. De tweede tip hangt hiermee samen. Poli en Kris pleiten voor het plaatsen van erfgoed in een groter geheel. Ze geven de Griekse rode paaseieren als voorbeeld. Er zijn zoveel landen en culturen waar eieren een rol spelen. Het is belangrijk om de link te zoeken met anderen. Op die manier creëer je mogelijkheden. ​“Als je je eigen erfgoed te eng bekijkt, bestaat de kans op uitsterven”, aldus Kris. ​“Wanneer je zoekt naar connectie, kun je meer mensen betrekken”.