Soorten bladmuziek

Handschriften

Binnen de handgeschreven documenten maakt men een onderscheid tussen autografen en apografen. De autografen werden door de componist zelf geschreven: het zijn alle handgeschreven schetsen, klad- en andere versies en de uiteindelijke compositie. Soms schreef een componist zijn werk extra over om die in druk te laten verschijnen. 

Naast de autografen zijn er de apografen: handschriften die niet door de componist genoteerd zijn, maar door anderen gekopieerd werden. Apografen werden vaak vervaardigd door muziekliefhebbers of musici die een werk wensten uit te voeren dat niet (onmiddellijk) in druk verschenen of te vinden was. Maar ook de manuscripten die door professionele kopiisten gerealiseerd werden in opdracht van muziekuitgevers of van componisten die hun werk in eigen beheer uitbrengen, zijn apografen.

Muziekdrukken

Ook muziekdrukken komen in verschillende soorten. Van heel wat composities vindt men zijn praktische uitgaven. Ze zijn gemaakt met het doel de uitvoering van het werk te vereenvoudigen. De uitgevers van dergelijke praktische uitgaven voegden vaak extra informatie toe, die niet te vinden is in de oorspronkelijke bron, zoals aanwijzigingen voor dynamiek, frasering, vingerzettingen, … Praktische uitgaven wijken daardoor vaak af van wat er in de oorspronkelijke compositie staat. 

Een Urtext-editie daarentegen (ook kritische of historische editie genoemd) is een moderne, wetenschappelijk verantwoorde editie, waarbij het de ambitie is om de oorspronkelijke bedoelingen/​compositie van de componist zo nauwkeurig mogelijk te benaderen. Zo’n editie is het werk van een wetenschappelijke staf van specialisten. Elke beslissing wordt verantwoord met een uitgebreid notenapparaat of met commentaar. 

Een facsimile is een fotomechanische reproductie van een handschrift of een vroege muziekdruk. Een facsimile stelt musici in de mogelijkheid om ​‘authentieke’ muziekbronnen te raadplegen. Maar er zijn ook online al maar meer gedigitaliseerde handschriften met bladmuziek te vinden. Kijk eens bij onze snelgids ​‘partituren vinden’.

Bewaren van handschriften en drukken

Met handschriften gaat men erg voorzichtig om. Ze worden bewaard in een aangepaste omgeving en worden liefst zo weinig mogelijk geraadpleegd. Ze zijn soms kwetsbaar en vaak kostbaar. 

Vroeger behandelde men handgeschreven muziek niet altijd met dezelfde zorg als wij nu doen. Lange tijd musiceerde men meestal vanuit handgeschreven partituren (apografen), omdat het drukken van muziek erg duur was. Als je een exemplaar wou, kon je dat dus het best (laten) overschrijven. Veel handschriften zijn in de loop der tijd gewoon verdwenen omdat ze versleten waren. Dikwijls zijn ze na gebruik gewoon weggegooid. 

Voor hedendaagse muzikanten zijn manuscripten niet altijd bruikbaar omdat bijvoorbeeld het handschrift van de componist of kopiist quasi onleesbaar is. En vaak is er van de compositie intussen al een uitgave in druk beschikbaar die makkelijker leesbaar is dan het origineel. 

Toch zijn er een aantal goede redenen om oude handschriften niet zomaar weg te gooien. Op het moment dat een compositie eindelijk voltooid was, had de componist vaak al een lang proces van schetsen, doorhalingen, aantekeningen en correcties achter de rug. Oude handschriften kunnen ons dus vaak meer leren over de ontstaansgeschiedenis van een werk, hoe het precies tot stand gekomen is, welke fasen het werk doorlopen heeft, de werkwijze van de componist, enz. 

Daarnaast zijn latere apografen of gedrukte uitgaven niet altijd even betrouwbaar. Musici en dirigenten die een kopie of gedrukte versie maakten van een origineel handschrift voegden soms zonder aarzelen allerlei extra aantekeningen toe in de partituur om de uitvoering goed te kunnen voorbereiden. Of ze voegden hun eigen inzichten toe. Ze dachten soms ​‘schrijffouten’ of foute noten te zien in de originelen en ​‘verbeterden’ die, of ze voegden vingerzettingen en aanduidingen voor dynamiek en tempo toe. 

De verschillen tussen originele manuscripten en gedrukte uitgaven kunnen daardoor erg groot zijn. Maar dat kan je enkel zien als je nog kan beschikken over de originelen. 

Ten slotte spelen de oorspronkelijke handschriften ook een grote rol in het documenteren van een uitvoeringspraktijk. Hoe we naar muziek kijken, is in elke periode anders. En ook het beeld dat we hebben van hoe muziek uitgevoerd ​‘moet’ worden evolueert. Na de Tweede Wereldoorlog is er een beweging op gang gekomen waarbij men de muziek opnieuw wenst uit te voeren zoals de componist het ooit bedoelde. En ook in die zin is het handig te kunnen terugkeren naar de originele documenten.