Naar een duurzame omgang met jazzerfgoed
België kent een ongemeen rijk en boeiend jazzverleden. Sporen naar dat verleden – het jazzerfgoed – bleven in diverse vormen bewaard. Er bestaan tal van collecties en archieven van muzikanten en bands, concert- en festivalorganisatoren, platenlabels en muziekuitgevers, educatieve organisaties, deeltijds en hoger onderwijs, de media, journalisten, verzamelaars, enz. Ook op een niet-tastbare manier laat jazz haar sporen na in de vorm van tradities, praktijken en technieken die tot vandaag doorleven. Al deze sporen zijn vandaag nog steeds van betekenis. Jammer genoeg is dit erfgoed vaak nog onbekend – en dus ook onbemind – bij velen, zelfs bij zij die dagelijks met jazz bezig zijn.
Er is een gebrek aan informatie over collecties en archieven, een gebrek aan onderzoek, een zeer beperkt (nauwelijks) gebruik van het erfgoed voor publieksinitiatieven, etc. Om deze vicieuze cirkel te doorbreken, startte CEMPER in 2018 een traject omtrent jazzerfgoed, met als ultiem doel de sporen uit de jazzcultuur een duurzame toekomst te geven en het rijke jazzverleden bij een breed publiek te brengen.
Hoe (jazz)erfgoed waarderen?
Op vraag van Resonant (in 2019 opgegaan in CEMPER) onderzocht dr. Matthias Heyman in 2011 het jazzerfgoed in Vlaanderen en Brussel. Hij interviewde diverse actoren om een ‘stand van zaken’ op te maken. Een van zijn conclusies is dat het gebrek aan historische jazzopnames één van de redenen is waarom het Belgische jazzerfgoed in de vicieuze cirkel ‘onbekend maakt onbemind’ blijft hangen. Klankopnames zijn echter onontbeerlijk om het Belgische jazzverleden te kunnen begrijpen en beleven en om een hernieuwde interesse in dit verleden te stimuleren (lees hier het volledige rapport).
Om in te spelen op de geformuleerde uitdagingen, koos CEMPER historische archieven en collecties jazzerfgoed – en in het bijzonder jazzopnames van 1897 tot 1999 — als casus in een onderzoek naar een generieke methode voor het waarderen van erfgoed van muziek en podiumkunsten (2018 – 2019). Waarderen is het bepalen van de betekenis van het erfgoedobject voor een collectie, museum, archief of erfgoedgemeenschap. Het vormt de basis voor een verantwoord en duurzaam erfgoedbehoud en –beheer. Aan de hand van criteria gaat een groep van belanghebbenden samen het erfgoed onderzoeken, begrijpen, benoemen, alsook waarde en betekenis toekennen aan het erfgoed. Het bepalen van deze waarden kan helpen bij het maken van keuzes voor de toekomst. Met de steun van de Vlaamse overheid werd doorheen dit pilootproject een methode ontwikkeld om (jazz)opnames te waarderen. De methode werd getest door een waarderingspanel van experts met diverse profielen (muzikanten, jazzkenners, jazzhistorici, geluidsingenieur …) en van verschillende generaties. Het panel bestond uit dr. Matthias Heyman, Marc Van den Hoof, Johan Vandendriessche, Johan Favoreel, Frederik Goossens, Lander Lenaerts en Janos Bruneel. Elk vanuit hun perspectief kennen ze waarde en betekenis toe aan de opnames. Op het einde van dit project uitten de experten expliciet de wens dat de waarderingsmethode en bijhorende databank verder zouden worden ontwikkeld, specifiek met publieksvalorisatie in het vooruitzicht.
Een database met 100 jaar Belgische jazzopnames
Ondanks het feit dat klankopnames onontbeerlijk zijn om het Belgische jazzverleden te begrijpen, bestaat er in België geen recente – laat staan online beschikbare — ‘auditieve anthologie’ die een breed overzicht geeft van de Belgische jazzgeschiedenis. De potentiële meerwaarde van dergelijke (online) publicatie is nochtans evident. Het kan tegemoetkomen aan de concrete vraag bij jazzliefhebbers naar klinkend historisch materiaal, een rol spelen in het doorbreken van de vicieuze cirkel ‘onbekend maakt onbemind’, een bron en stimulans zijn voor onderwijs, onderzoek en de artistieke praktijk en impulsen geven aan de digitalisering van jazzopnames in Vlaanderen. De langetermijneffecten van zo’n publicatie reiken met andere woorden verder dan de pure (her)uitgave: het is een schakel in een uitgebreider proces om het Belgische jazzverleden en het jazzerfgoed een betere toekomst te geven.
Naast een methodiek om over collecties heen (jazz)erfgoed te waarderen, groeide uit het pilootproject een online database met alle jazzopnames van, met en door Belgische muzikanten in binnen-en buitenland die commercieel werden uitgebracht tussen 1897 en 1999. De databank bevat de gegevens van meer dan 4000 opnamesessies. Het befaamde naslagwerk van Robert Pernet, Belgian Jazz Discography, vormde het fundament van de database. Deze publicatie is een referentie op het gebied van jazzopnames uit de periode 1897 – 1999 waar Belgen bij betrokken waren. Het boek is niet meer in de handel te verkrijgen, maar van onschatbare informatieve waarde. De potentiële meerwaarde van de omzetting van het fysieke boek naar een digitale vorm is enorm. Er is echter geen speler in het veld die expliciet de taak heeft om deze historische informatie te ontsluiten. Omwille van de historische en repertoriërende aspecten sluit de verspreiding van deze gegevens ook aan bij de werking van CEMPER. CEMPER engageert zich om deze data duurzaam te ontsluiten. De ontwikkelde database vormt namelijk een waardevolle, maar slechts een voorlopige basis. We onderzoeken of de data overgezet kunnen worden naar betere platformen, zoals de crowdsourcingplatformen WikiData of MusicBrainz (waar onder meer BBC aan bijdraagt). We kunnen hierbij rekenen op het advies en de ervaringen van meemoo en Kunstenpunt. Via een dergelijk platform kan de discografie verder uitgroeien tot een publieke informatiebron, inzetbaar in de brede jazzsector, onderwijs, onderzoek, media, enz.
Naar een cd/lp uitgave '100 jaar Belgische jazz'?
De data uit Pernet’s uitgave gaven inspiratie voor nog een ander idee: een cd/lp-uitgave omtrent 100 jaar Belgische jazz! Samen met diverse belanghebbenden van het Belgische jazzerfgoed en met het brede publiek wil CEMPER toewerken naar de (her)uitgave van historisch belangrijke opnames rond 100 jaar Belgische jazz (werktitel). Een dergelijke uitgave kan potentieel uitgroeien tot een referentiewerk voor verschillende actoren uit het muziekveld (uitvoerende musici, docenten, et cetera), het erfgoedveld (onder andere collectiebeherende instellingen), het onderzoeksmilieu (academici, journalisten …) en het brede publiek van jazzliefhebbers.
Daarom zetten we sinds eind 2020 verder in op de waardering en selectie van sleutelopnames uit de Belgische jazzgeschiedenis. De selectie van nummers/titels gebeurt door een groep van tien jazzexperten. Zij werken – onder begeleiding van CEMPER – via de eerder ontwikkelde waarderingsmethodiek en met de (digitale) Pernet-discografie als bron voor de selectie. CEMPER neemt de taak op zich om de geselecteerde opnames te lokaliseren en de kwaliteit van de dragers en opnames te controleren. Om het draagvlak en de betrokkenheid van het publiek te vergroten, richten we een participatieve publiekscampagne in waarmee het publiek mee kan wegen op de selectie. Zo kunnen we het brede publiek sensibiliseren over het rijke jazzverleden en hen inspraak geven in de selectie van een beperkt aantal sleutelopnames die op de uitgave zullen verschijnen.
We leggen momenteel volop contacten in functie van een mogelijke cd/lp-uitgave en partnerschappen voor media‑, communicatie- en crowdfundingscampagnes.
Inbedding in de bredere werking van CEMPER
CEMPER benadert het jazzerfgoed op een integrale manier. Dat houdt in dat we gelijktijdig trachten in te zetten op diverse acties die haar toekomst moeten verzekeren. Zo zetten we aan de hand van BIS-stages verder in op het in kaart brengen van jazzarchieven en ‑collecties, want er bestaat voor het jazzerfgoed geen centrale bewaarinstelling in Vlaanderen of Brussel. Collecties en archieven worden daarentegen door diverse spelers bewaard en beheerd: collectiebeherende instellingen, kunstenorganisaties, privéverzamelaars en dergelijke. Een overzicht op deze veelheid aan ‘bewaarplaatsen’ en hun collecties en archieven is noodzakelijk om een duurzaam erfgoedbeleid uit te bouwen én om dit waardevolle erfgoed beter bekend te maken bij het brede publiek. De verzamelde gegevens worden geregistreerd in Archiefpunt, zodat ze ook vindbaar zijn voor het publiek.
Om bestaande kennis over gemeenschappen en erfgoed uit lopende projecten te bundelen, maakt CEMPER daarnaast gebruik van online dossiers op de website. In het kader van het jazzproject werd tot nu toe massa’s informatie verzameld die in 2020 gebundeld werd in een online dossier. Het dossier bevat een overzicht van jazzcollecties en ‑archieven, een bibliografie, potentiële onderzoeksonderwerpen, luister- en kijktips, praktijkvoorbeelden betreffende de zorg voor het erfgoed, enz. We zetten het dossier in als bron/middel om verdere acties te ondersteunen. Het vormt een onmisbaar vertrekpunt voor iedereen die meer wil weten over jazzerfgoed. Op termijn zal de aangeboden informatie uitgebreid worden, in samenwerking met andere partners.
Projectmedewerker
Meer lezen
BIS-stagiair Arnout blikt terug
Pilootproject 'Muziek- en podiumerfgoed waarderen': eindrapport beschikbaar
Verslag congres 'Documenting jazz'
