Wat is nodig voor een goede samenwerking tussen musea en podiumkunstenaars?

De samenwerking tussen musea, muziek en podiumkunsten biedt een kans om nieuwe perspectieven te verkennen. Musea, muzikanten, dansers en andere podiumkunstenaars worden aangemoedigd om verder te kijken dan hun gebruikelijke manieren van werken. Samenwerking vraagt om een frisse blik: een bereidheid om gewoontes te herzien en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Zoals Nina Simon, auteur van The Participatory Museum (2010), opmerkt: 

“You don’t lose your power by sharing it. Your skills and knowledge as a museum worker remain crucial in supporting the community. Two steps to take: show interest in what a community can contribute to the museum and believe in the value a community can add to the museum.”

Erfgoedgemeenschappen en artiesten zijn de experts van hun eigen tradities en kunstvormen, of het nu gaat om muziek, dans, theater of andere podiumkunsten. Musea, met hun vermogen om verhalen te vertellen en betekenis te geven, zijn ideale partners om deze verhalen met een breder publiek te delen. Cocreatie gaat verder dan samenwerking; het is een gezamenlijk proces waarin alle betrokkenen actief meedoen en bijdragen aan het eindresultaat. Deelnemers aan onze sessie ​‘Dans en het museum’ gaven aan dat het belangrijk is dat er binnen ieder samenwerkingsproject een duidelijke link is met de inhoudelijke werking van het museum. Boris Charmatz, oprichter van Musée de la danse, benadrukte dit ook in zijn project bij The Museum of Modern Art (MoMA) in New York (Elizalde, 2013):

“We thought, how can we interact with MoMA? This is how we started the first project, 20 Dancers for the XX Century… It’s a very wide and improvised way to make a dance in MoMA but it’s still 20^th century [the focus of the museum, ed.], so it’s very connected to MoMA.”

De verschuivende expertrol

De rol van expert verschuift in deze samenwerkingen. Niet alleen musea, maar ook erfgoedgemeenschappen en artiesten worden erkend als dragers van kennis en cultuur. Dit roept belangrijke vragen op: Wie maakt deel uit van deze gemeenschappen? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat zij eerlijk worden vertegenwoordigd? En hoeveel invloed moeten zij hebben op beslissingen binnen het museum? Artiesten en erfgoedgemeenschappen verkennen best hoe hun werk past binnen de context van een museum. Welke verhalen willen ze vertellen? Hoe kunnen ze bijdragen aan de narratieven van het museum terwijl ze hun eigen identiteit behouden?

De integratie van livekunst in musea biedt een dynamische ervaring. Voor muzikanten en podiumkunstenaars betekent dit het verkennen van nieuwe manieren om met het publiek te communiceren. Musea bieden een open en minder gestructureerde omgeving, wat leidt tot spontane en vaak verrassende interacties met het publiek. Dit brengt zowel voordelen als risico’s met zich mee. Het bewustzijn dat de relatie met het publiek en de setting anders is dan in het theater of op de dansschool is belangrijk. Anne Teresa De Keersmaeker benadrukt het belang van de setting in het museum:

“Ik wilde mijn dans weghalen uit de black box van een theaterzaal: het publiek aan de ene kant en de actie aan de andere kant. Het moet een nieuwe collectieve ervaring worden, waarbij iedereen zijn eigen keuzes maakt.” — De Keersmaeker over de performatieve tentoonstelling Work/​Travail/​Arbeid (Peeters, 2015)

Vertrouwen is essentieel voor een succesvolle samenwerking. Musea en kunstenaars werken samen om een ​‘safer space’ te creëren, een plek waar iedereen zich welkom en gerespecteerd voelt. Daarnaast kan een museum een ​‘braver space’ zijn, een plek waar uitdagende en gedurfde artistieke keuzes worden aangemoedigd. Safer en braver spaces zijn niet tegengesteld aan elkaar maar staan in een spectrum naast elkaar. (Wij-Zij, z.d.)

Kunstuitingen mogen ook schuren. Het museum is een platform voor experiment en innovatie, waar artiesten nieuwe vormen, stijlen en thema’s kunnen verkennen en waar museale gedragscodes met respect in vraag worden gesteld. Zoals Maria Evangelia (Melina) Riga (2019) opmerkt:

“It is important to clarify that deconstructing the behaviour rules of the museum does not mean disrespecting the space or the exhibits.”

Voor musea die willen samenwerken met de dragers van immaterieel erfgoed, en voor artiesten die willen deelnemen aan deze samenwerkingen, zijn er enkele belangrijke stappen (Tsakiridis, 2017):

1. Inventarisatie van immaterieel erfgoed en artistieke praktijken: Identificeer welke vormen van immaterieel erfgoed en artistieke praktijken verbonden zijn met de collectie of de thema’s van het museum.
2. Acties en projecten: Plan welke activiteiten, projecten of tentoonstellingen kunnen worden opgezet rond dit erfgoed en deze kunstvormen.
3. Draagkracht en prioriteiten: Houd rekening met beschikbare middelen en stel prioriteiten, met aandacht voor bestaande netwerken en samenwerkingsverbanden.
4. Advies en begeleiding: Raadpleeg gespecialiseerde organisaties zoals Werkplaats immaterieel erfgoed of CEMPER voor advies en begeleiding.

Bronnen en literatuur

• CEMPER. (2024, 11 maart). Verslag werksessie Dans en het museum.
• Elizalde, E. (2013, 15 oktober). Boris Charmatz’s Museum on the Move. Interview Magazine.
• Peeters, T. (2015, 23 maart). Een museum vol levende lijven. De Tijd. 
• Riga, M. (2019). Engaging audiences with museum exhibits through dance performances. Documenta, 37(1), 87 – 110. https://​doi​.org/​1​0​.​2​1​8​2​5​/​d​o​c​u​m​e​n​t​a​.​81920
• Simon, N. (2010). The Participatory Museum. Museum 2.0.
• Tsakiridis, K. (2017). (Niet) evident? Immaterieel cultureel erfgoed en musea. Museumpeil, 48, 26 – 27.
• Wij-Zij. (z.d.). Van Safe Spaces naar Brave Spaces?