Focus Vakmanschap

Het doel van Focus Vakmanschap was het ontwikkelen van een methodologie en toolbox voor het documenteren, delen en activeren van het immaterieel cultureel erfgoed van vakmanschap in Vlaanderen. De partners werkten samen met videast Alexander Kerkhof tien vakmanschappen uit als testcasussen op basis van deze methodologie, die gaandeweg werd verfijnd. Maritiem erfgoed, teeltselectie, reuzenerfgoed, kloosterambachten, lemen en vitsen, vlechtwerk, Japanse houtsnede, kuipen en taxidermie en ook draailierbouw werden elke een traject die resulteerden in diverse montages, verschillend naargelang de functie van borgen waarop werd ingezet. Hieronder gaan we in op de testcase van CEMPER.

Daarom maakten we instructievideo’s waarin Marc stap voor stap uitlegt en toont hoe je een luitvormige Franse draailier bouwt. Met de methode van ​‘participatief filmmaken’ resulteerde dit documentatietraject in een 30-tal uren aan videomateriaal, overzichtelijk onderverdeeld in 26 hoofdstukken:

Bij hoofdstuk 18. De tangentenkast heb je de volgende documenten nodig:

• excel met berekeningen tangentenkast;
• tekeningen autocad en pdf.

Disclaimer: deze video’s zijn momentopnames van één van de manieren waarop Marc in de periode van 2022 – 2023 draailieren bouwt. Dit vakmanschap heeft een dynamisch karakter en bepaalde technieken en vaardigheden zijn bijgevolg aan evolutie onderhevig. De toekomst van immaterieel erfgoed wordt net vaak gegarandeerd dankzij innovatie, vernieuwde technologie en creativiteit. Deze video’s tonen één mogelijke manier om dit instrument te vervaardigen, er zijn ongetwijfeld ook nog andere manieren waarop dit kan, nu en in de toekomst. Noch Marc noch CEMPER beweren dan ook dat dit de enige juiste weg is om te volgen, de video’s zijn bedoeld om bouwers en spelers te inspireren en op weg te helpen. Heb je dus vragen, aanvullingen of wil je jouw manier van werken of suggesties voorleggen, neem gerust contact op met Marc via reymen.​m@​gmail.​com want ook Marc blijft zijn kennis bijschaven.

Het resultaat van Focus Vakmanschap is een methodologie om het immaterieel erfgoed van vakmanschappen audiovisueel te documenteren, te delen en te activeren. Tijdens het slotmoment op 25 november werd de methodologie gelanceerd via een handige online toolbox. 

Deze toolbox laat zien hoe film op verschillende manieren kan bijdragen aan het borgen van immaterieel erfgoed en vakmanschap: om te leren ​‘hoe het werkt’, om het te bestuderen of te onderzoeken, om het zichtbaarheid te geven of te promoten, voor educatie etc. De methodologie leert ons hoe elk van deze erfgoedfuncties ook een andere benadering van filmen en monteren vereisen. De praktische tips helpen je om zelf aan de slag te gaan met elk van deze benaderingen.

Met oog op transmissie is vooral de methode van ​‘participatief filmmaken’ aangewezen. Dat is de meest uitgebreide opnamemethode om levend erfgoed te documenteren. Hierin vind je de participatieve gedachte van borgen het meest expliciet terug, aangezien mensen volgens deze methode hun eigen werkelijkheid moeten filmen. Meestal worden de beoefenaars en andere betrokkenen dan getraind om dit zelf te kunnen. In dit geval bleek het zelf hanteren van een camera voor Marc zo goed als onmogelijk. De hulp van een videast was nodig om goede instructievideo’s te maken. Participatie was evenwel het basisprincipe in het samenwerkingsproces, dankzij inspraak en overleg met Marc. Ook al filmde Marc niet zichzelf, de inhoud van de video’s weerspiegelen hierdoor wel de werkelijkheid van zijn ambacht.

In de toolbox lees je ook over de ervaringen van CEMPER, Marc en Alexander. De conclusie? Het maken van instructievideo’s is een intens en complex proces. Er is een enorme veelheid aan stappen in het bouwproces. Deze informatie moet allemaal duidelijk overgebracht worden in de video’s. Daarvoor is veel afstemming tussen alle partijen van cruciaal belang. Een goede voorbereiding en het opvolgen van een duidelijk stappenplan waren belangrijke tools, terwijl ook de nodige flexibiliteit een must bleek.

Tijdens het filmen was altijd een medewerker van CEMPER aanwezig. Dat was cruciaal voor het helpen bewaren van de uitgebreide productieplanning, het bijhouden en controleren van alle stappen in het bouwproces en er zo voor te zorgen dat er geen stappen worden overgeslagen. Eén van de uitdagingen bij het maken van een draailier is dat het geen lineair proces is. Soms kun je niet verder met een onderdeel omdat de lijm moet drogen. Op andere momenten moet je wachten met het afwerken van een onderdeel totdat een ander onderdeel klaar is. Om die reden moet je tegelijkertijd aan verschillende delen van het instrument werken. Dit weerspiegelt het echte maakproces. Ook het tempo was vaak een uitdaging: sommige delen vragen zoveel aandacht dat ze niet in één keer gedaan kunnen worden. Te snel werken houdt het risico in dat een onderdeel breekt en dat je opnieuw moet beginnen. Andere onderdelen zijn dan weer zo repetitief dat slechts een deel van de uitvoering opgenomen moet worden. Het overige kan achter de schermen gebeuren. Net om die redenen was het overzicht bewaren een zeer uitdagende maar noodzakelijke taak die CEMPER op zich nam. Deze informatie werd vertaald in een spreadsheet met kleurencodes, die diende als productieplanning en houvast om de vorderingen van de opnames en notities bij te houden.

Na het inblikken van de video’s gaf CEMPER hierover eens gastles aan de studenten van de Bachelor Conservatie-Restauratie aan de Universiteit Antwerpen, voor het vak ​‘Projectmanagement van roerend en immaterieel erfgoed’. Na een brainstorm deze studenten met oog voor het aanpakken van grote projecten, kwamen we tot een sjabloon, dat iedereen naar eigen goeddunken kan aanpassen. Hierin werd vooral de aandacht gevestigd op een goeie structurering van het vele materiaal, het toevoegen van een begroting, verantwoordelijkheden en risicomanagement. Ook het toevoegen van buffermomenten voor reflectie en evaluatie plus een algemeen tijdspad waren goeie tips van de studenten. Uiteraard blijft elk traject steeds maatwerk, en moet hier dus altijd met de nodige flexibiliteit mee worden omgegaan.

Wees er dus van bewust dat deze filmmethodiek tijd- en budgetrovend is: het documentatieproces duurt minstens even lang als het maken van een instrument. Maar deze investeringen resulteerden uiteindelijk in een mooi resultaat waarmee zowel Marc als vele anderen verder aan de slag kunnen om dit vakmanschap verder te doen floreren.

In het magazine Focus Vakmanschap krijg je een blik achter de schermen van het project. Videast Alexander Kerkhof ging ruim twee jaar lang op pad. Volg zijn spoor en duik mee in het verhaal van alle partners en de verschillende erfgoedgemeenschappen.