Netwerk Danserfgoed gaat van start – Verslag van de eerste werksessies

Het Netwerk Danserfgoed heeft als doel om de bedreigingen voor danserfgoed aan te pakken en kansen te benutten. Op 25 januari werd hierin al een eerste stap gezet, STUK bracht, in samenwerking met CEMPER, een breed netwerk samen om na te denken over een expertisecentrum voor het immaterieel erfgoed van hedendaagse dans. Met de input van deze dag, en eerder verzamelde input door CEMPER, kwam Een actieplan voor danserfgoed in Vlaanderen tot stand. Dit actieplan was de basis voor de werksessies op 19 oktober en 12 november. In deze sessies werd verder gewerkt op de doelstellingen uit het actieplan: Welke stappen zijn nodig om dit te bereiken? Wie kunnen we hierbij (nog) betrekken? Welke taak zien verschillende organisaties/​personen hierin voor zichzelf? Enzovoort.

We hebben een clustering gemaakt van de werven uit het actieplan in vier werkgroepen: 

1. Transmissie van danspraktijken en repertoires 
2. Danserfgoed naar een publiek brengen 
3. Archiefzorg en documenteren door de dansgemeenschap & Toegankelijkheid van danserfgoed 
4. Selectiemechanismen en instellingen voor het verzamelen en bewaren van danserfgoed

Elk van deze werkgroepen vereist specifieke expertise en inbreng van diverse actoren. Hieronder blikken we kort terug op de gesprekken die we hadden. In het uitgebreide verslag gaan we hier dieper op in.

Documentatie en goed bewaren

Documenteren helpt zowel bij het doorgeven van dansen als bij de juridische bescherming van choreografieën. Praktische handleidingen en tools, zoals TRACKS zijn nodig, net zoals permanente bekendmaking en hands-on begeleiding. Dit werkt het best via een praktijkgerichte aanpak: Show don’t tell.

Balans tussen auteurschap en delen

Kennisdeling en sensibilisering rond auteursrechten en fair practice is cruciaal. Cultuurloket biedt hierin ondersteuning. Het is zoeken naar een balans tussen beschermen en delen: Dans moet zowel juridisch beschermd worden als toegankelijk blijven om door te geven.

Middelen en infrastructuur

Om impact te realiseren, zijn, naast middelen, duidelijke doelen en betrokkenheid nodig. Naast subsidies kan aanvullende financiering, zoals sponsoring, en alternatieve ondersteuning, bijvoorbeeld vanuit lokale besturen, helpen. Zo vragen amateurdansers meer toegang tot geschikte en betaalbare dansruimtes en hebben ze nood aan meer vrijwilligers.

Te ondernemen acties

• Praktijkgerichte aanpak: door tools te testen en de resultaten en opgedane kennis hieruit te delen in sessies en workshops, onder andere over toegankelijke manieren om dans te documenteren.
• Laagdrempelig aanspreekpunt voor vragen over documenteren, archiveren en doorgeven van dans.
• Samenwerkingen versterken tussen dansers, beleidsmakers en erfgoedinstellingen.
• Zichtbaarheid vergroten, onder andere door dans in openbare ruimtes te brengen en via representatie in musea.
• Focus op amateurdans met ondersteuning voor praktische uitdagingen.

Te ondernemen acties

• Performances in de publieke ruimte: Straatoptredens of evenementen op onverwachte locaties brengen dans dichter bij de mensen. Dit helpt ook om lokaal draagvlak te creëren.
• Sociale media: Platforms zoals TikTok en Instagram bieden opportuniteiten om vooral jongeren te bereiken.
• Samenwerking: Het opzetten van gezamenlijke projecten tussen dansers van uiteenlopende niveaus van professionalisering, achtergronden, ervaringsniveaus en genres, biedt een krachtige manier om dans(erfgoed) zichtbaar te maken. Door deze projecten dansen te laten aansluiten op bestaande evenementen, zoals Dag van de Dans of Erfgoeddag, wordt de impact verder vergroot. Daarnaast kunnen tentoonstellingen en debatten een rol spelen in het vergroten van de zichtbaarheid. Door hierbij samen te werken met andere domeinen, zoals onderwijs en welzijn, ontstaat een brede betrokkenheid.
• Inspiratie delen: Een overzicht van goede voorbeelden en methodes kan anderen inspireren om aan de slag te gaan. Er zijn al heel wat inspirerende voorbeelden:
  • Volksdansgroep De Wevers die danslessen gaf in een OKAN-klas, waardoor cultuuruitwisseling werd gestimuleerd.
  • Een project van De Rode Antraciet waarbij een choreograaf in verschillende gevangenissen bewegingsworkshops gaf aan vrouwen (naar aanleiding van een internationale dansuitdaging).
  • Er is een tentoonstelling in de maak in het MAS met een weergave van een onderzoek naar Antwerps danserfgoed en een kunstwerk van Anouk Kruithof.

In werkgroepen 3 en 4 werd van gedachten gewisseld over vragen zoals:

• Waarom ervaren velen de noodzaak om roerend danserfgoed – opnames, foto’s, documenten, objecten … – te verzamelen en te bewaren?
• Welke sporen willen we van wie bewaren?
• Kunnen we verantwoordelijkheden en rollen duidelijker definiëren?
• Hoe kunnen online handleidingen voor archiveren en documenteren bekender, laagdrempeliger en beter gesynchroniseerd worden?
• Is het niet demotiverend en zelfs volstrekt onhaalbaar om de verantwoordelijkheid voor verzamelen en bewaren enkel bij de dansactoren zelf te leggen?
• Kunnen de bestaande erfgoedinstellingen dan echt niet méér doen voor dans?
• Moeten we selectiemechanismen die het ​‘geheugen van dans’ reduceren tot een canon van dansiconen niet kritischer bestrijden?
• Of moeten we het prestige van die iconen juist gebruiken om een plaats op te eisen in de erfgoedsector?
• Stellen ​‘praktijkmensen’ andere eisen aan vindbaarheid en toegankelijkheid dan ​‘onderzoekers’?
• Kunnen de drempels die beide groepen hinderen echt niet lager?

Te ondernemen acties

1. Ondersteunen om zelf te archiveren en te documenteren

• Er zijn tools nodig om je praktijk bijkomend te documenteren, niet enkel voor de klassieke archiefzorg. 
• We moeten ingaan tegen fragmentatie van toolboxen, platformen, handleidingen: zoveel mogelijk synchroniseren en duidelijk communiceren zodat de gemeenschappen op één plek al het advies en bijhorend aanspreekpunt voor vragen vinden. 
• Die ​‘ene plek’ hoeft niet noodzakelijk voor alle dansvormen of subgemeenschappen dezelfde te zijn. Ze moet wel goed bekend en laagdrempelig zijn en per subdoelgroep met een communicatieplan worden gepromoot samen met ​‘ambassadeurs’. 
• Sommige organisaties kunnen de rol opnemen van ​‘ambassadeur’ om bv. jonge makers of collega’s te helpen.

2. Een plek creëren in archiefinstellingen voor divers danserfgoed

• Een overzicht samenstellen van instellingen en wat de dansgemeenschappen van hen mogen verwachten op vlak van danserfgoed. 
• Het ​‘laaghangend fruit’: CEMPER en de Werkgroep Herbestemmen van Archiefpunt kijken wat de landelijke culturele archiefinstellingen kunnen doen voor de opname van archieven van gesubsidieerde dansgezelschappen in het Kunstendecreet. 
• De ​‘rijk gevarieerde fruitschaal’: CEMPER zoekt samen met een werkgroep naar modellen waarmee langetermijnbewaring van een grotere diversiteit aan roerend danserfgoed kan worden gegarandeerd.

3. Een initiatief ontwikkelen om de lacunes op te vangen die ontstaan bij stap 1 en 2

• Samen een oral history-programma opzetten. 
• Een gebruiksovereenkomst bij afname van interviews delen om te laten ondertekenen bij afname van interviews door o.a. studenten, zodat ze op lange termijn mogen bewaard worden en voor ander onderzoek mogen worden hergebruikt.
• De diversiteit van danspraktijken en ‑actoren beter in kaart brengen.

4. Vindbaarheid en toegankelijkheid van danserfgoed bevorderen

• De Bronnengids Podium biedt een goed vertrekpunt. Samen bekijken hoe dit platform doeltreffender, laagdrempelig en inhoudelijk rijker kan worden. 
• Relevante scripties van de verschillende universiteiten oplijsten met weblinks indien beschikbaar. Ter beschikking stellen op o.a. Bronnengids Podium. 
• Onderzoeken of bestaande of nieuwe digitale infrastructuur (bv. onderzoeksinfrastructuur FWO) een duurzame en complementaire rol in dit verhaal kan spelen.

CEMPER zal enkele van deze actiepunten verder uitwerken samen met een kleine groep vrijwilligers. Meld je zeker aan als je graag meewerkt!

Met onderstaande webinars en leestips willen we je alvast op weg zetten met een aantal punten die naar boven kwamen tijdens de werksessies.