De rol van muziek en podiumkunsten in hedendaagse musea

Tijdens Dansstorm besprak CEMPER met dansers de vele mogelijkheden voor samenwerking met musea. Het hoeft niet altijd te gaan om het ontwikkelen van een tentoonstelling in cocreatie; musea kunnen ook ruimte bieden voor repetities, workshops, masterclasses of een eenmalig optreden. Daarnaast kunnen musea muzikanten, dansers, theater- of circusgezelschappen uitnodigen voor residenties. Musea kunnen als ​‘museum space’ zowel binnen hun eigen muren als buiten de gebouwde structuur nieuwe mogelijkheden creëren. Ze bieden een platform voor vernieuwende en experimentele uitvoeringen, waarbij kunstenaars hun werk kunnen afstemmen op de museumcollectie of de architectuur van de ruimte. Door faciliteiten voor repetities en andere artistieke activiteiten aan te bieden, kunnen musea bijdragen aan de ontwikkeling van kunstenaars en erfgoedgemeenschappen.

Door het museum open te stellen voor andere disciplines, trek je vaak nieuwe publieksgroepen aan. Een geïntegreerd aanbod van muziek, podiumkunsten en museumervaringen kan een breder publiek naar musea lokken. Ook kunstenaars en erfgoedbeoefenaars bereiken in het museum vaak een ander publiek dan ze normaal gesproken zouden aantrekken.

“Ons meer in de praktijk brengen, dat we naar buiten komen en we kunnen laten zien wie we zijn. Dan kunnen we mensen laten voelen dat dansen leuk is.” — Volksdansgroep Tijl Uylenspiegel tijdens Dansstorm

Echter, de waarde van muziek en podiumkunsten in een museum reikt verder dan alleen het dienen als marketingmiddel. Deze waarde heeft net zoveel te maken met het tot leven brengen van een kunstwerk of object. Want wat betekent een kunstwerk, object of verhaal in het museum als het geen rol speelt in de verbeelding en het leven van de bezoekers? Hieronder gaan we verder in op de voordelen van muziek en podiumkunsten in het museum.

Muziek en podiumkunsten kunnen de relatie tussen de objecten en bezoekers veranderen. Dansen — maar met uitbreiding ook andere podiumkunsten — in een museum brengt bezoekers dichter bij de performers en doorbreekt de gebruikelijke stille sfeer van schilderijen en objecten.

Dat is interessant vanuit het perspectief van de artiesten. Onderstaande citaten laten zien dat het dansers de kans geeft om de objecten in een museum op een fysieke manier te beleven en een directe verbinding te maken met het publiek. Hierdoor kunnen ze verhalen en emoties overbrengen en de museumervaring voor iedereen verrijken.

“Performance spaces often insist on distance; fixed perspectives that somehow seem counter intuitive. If my work is about passing energy from one physical body to another why would I want you to be stuck still? In a gallery, paintings and the moving body are no longer separate – they are extensions of each other. Everything comes alive” — Choreograaf en danser Lucy Suggate in A little less conversation (Hart, 2016)

“It creates situations in which dance can be recognised as a physical model of thought, allowing non-verbal communication of the complexity of human movement, both in the live body and within a painting or object” — Programme Director Dancing Museums Kate Coyne in A little less conversation (Hart, 2016)

Ook vanuit het oogpunt van het museum biedt dit voordelen. In een gesprek over performances in het museum gaf Carolien de Clippel van het Modemuseum Hasselt aan dat het museum actief op zoek is naar samenwerkingen met gemeenschappen en podiumkunstenaars. Deze samenwerkingen zijn vooral waardevol omdat ze beweging en belichaming kunnen toevoegen aan de modeobjecten die in het museum worden tentoongesteld. Zo krijgen de tentoongestelde stukken een extra dimensie, waardoor ze meer tot leven komen voor het publiek.

“Dans is dynamisch en in staat om een eerder statische omgeving als het museum te verlevendigen. Objecten en de witte ruimtes krijgen hierdoor andere betekenis. Dit prikkelt ook het associatief denken van de bezoekers.” — Danser, docent hoger kunstonderwijs en filosoof Noortje Wiesbauer, tijdens werksessie Dans en het museum

“Dans is een vorm waarmee je heel goed emoties kan vertolken. En een museum en emoties linken heel goed aan elkaar. Met dans kan je kunst tot leven brengen.” — K!Dans tijdens Dansstorm

Performances in musea en galerijen kunnen bijdragen aan leerervaringen zonder afhankelijk te zijn van verbale uitleg. Muziek en podiumkunsten kunnen helpen om kunstwerken en objecten beter te begrijpen en waarderen. De performances dragen bij aan een directe dialoog tussen de objecten en de bezoekers.

“De kunsthistorische informatie belicht slechts een van de vele aspecten en waardes die een kunstwerk heeft. Het is de taak van het museum om die informatie te delen, maar evenzeer om het publiek handvatten te geven de vele andere, vaak persoonlijke betekenissen te onderzoeken. Dat is wat crossovers kunnen doen: zij maken de persoonlijke reflectie van een individu op een bepaald kunstwerk zichtbaar. En daarmee stimuleren ze iedere kijker om de vrijheid te nemen om het kunstwerk zelf een betekenis toe te dichten” — Catrien Schreuder in Waarom crossovers zo mooi zijn (2014)

Musea tonen via de integratie van levende praktijken in hun museum verschillende perspectieven en stimuleren hiermee dialoog. Door het samenwerken met erfgoedgemeenschappen en kunstenaars worden er nieuwe netwerken en allianties uitgebouwd. Dit maakt het mogelijk om de diversiteit van de samenleving in het museum te weerspiegelen en ondervertegenwoordigde stemmen een plek geven.

Het biedt artiesten de ruimte om te experimenteren met nieuwe manieren van interactie in een context die niet speciaal voor hen is ontworpen. Boris Charmatz (2009) benadrukt dit in zijn Manifesto:

“We are at a time in history where a museum can modify BOTH preconceived ideas about museums AND one’s ideas about dance. Because we haven’t the slightest intention of creating a dead museum, it will be a living museum of dance. The dead will have their place, but among the living. It will be held by the living, brandished at arm’s length.”

Daarnaast biedt kunstenaar Tino Sehgal een onderscheidende visie door zijn choreografieën als ervaringen te presenteren in musea, ondanks zijn kritiek op de traditionele focus op objecten. Sehgal onderzoekt de mogelijkheid om kunst te zien als een gezamenlijke, subjectieve ervaring die verder gaat dan materiële vormen. In een interview met Tim Griffin (2005) stelt hij de vraag:

“Can I go to this place where the celebration of this model [the material production of an object, ed.] has installed itself in Western society, the museum, and celebrate something else?”

Educatieve activiteiten in het museum kunnen door muziek en podiumkunsten worden verrijkt en verbreed. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld interactieve workshops bijwonen waarbij ze leren hoe ze zelf muziekinstrumenten kunnen maken die tentoongesteld worden in het museum. Podiumkunstenaars kunnen livedemonstraties geven van dansen of toneelstukken die worden geïnspireerd door de kunstwerken in de collectie. Deze hands-on ervaringen bieden bezoekers de kans om niet alleen te kijken, maar ook actief deel te nemen aan de artistieke processen. Dit wakkert het begrip en de waardering voor de kunstvormen en het erfgoed aan, en misschien ook de goesting om er zelf mee aan de slag te gaan.

“I think spectacle is a glue that makes the audience aware of themselves as a body of people; something that you don’t usually get in a museum because everyone’s usually atomised and individualised and on their own trajectory.” — Catherine Wood, senior curator bij Tate Modern, in Who cares? Dance in the gallery & museum (Wookey, 2015)

“De noden van bezoekers veranderen. De standaardgidsenwerking sluit bijvoorbeeld niet meer aan op wat jongeren van nu nodig hebben. Artistieke interventies kunnen bijdragen aan het vertellen van verhalen op manieren die aansluiten bij hedendaagse behoeften.” — Eef Rombauts, coördinator publiekswerking Stadsmuseum Gent (STAM) tijdens evaluatie van dansvoorstelling Platform K in het museum

Musea hebben expertise in het overbrengen van een boodschap. Ze kunnen helpen om muziek en podiumkunsten in hun historische en culturele context te plaatsen, terwijl muziek en podiumkunsten op hun beurt ook andere praktijken of objecten van context kunnen voorzien. Daarnaast creëren musea op deze manier een veilige plek voor kunstenaars om hun kunsten te delen met het brede publiek.

Samenwerking tussen muzikanten en/​of podiumkunstenaars en musea stimuleert uitwisseling van ideeën. Dit bevordert innovatie en creativiteit binnen de verschillende kunstvormen en draagt bij aan de ontwikkeling van nieuwe of andere artistieke benaderingen. Als verschillende sectoren samenkomen, worden er grenzen verlegd. Dat betekent dat we nieuwe en andere voorstellingen en tentoonstellingen krijgen die niet passen in het traditionele hokje. Het houdt kunst en erfgoedpraktijken levend en interessant voor ons allemaal, nu en in de toekomst.

Bronnen en literatuur

• CEMPER. (2023, 5 december). Eerste hulp bij Dans & Erfgoed – CEMPER op Dansstorm.
• CEMPER. (2024, 11 maart). Verslag werksessie Dans en het museum.
• Charmatz, B. (2009). Manifesto.
• de Visscher, E. (2018). Music in Museums — A Model for the Future?. Folkwang Studien. Musikaustellungen : Intention, Realisierung, Interpretation, 19, 13 – 22.
• Griffin, T. (2005, mei). Tino Sehgal: An interview. Artforum, 43(9), 218 – 219.
• Hart, G. (2016). A little less conversation. Exploring how choreographed gallery experiences can impact upon depth of engagement. engage, 38, 76 – 84.
• Schreuder, C. (2014, 13 november). Waarom crossovers zo mooi zijn.
• Wookey, S. (2015). Who cares? Dance in the gallery & museum. Siobhan Davies Dance.