Eerste hulp bij Dans & Erfgoed – CEMPER op Dansstorm

CEMPER was op zaterdag- en zondagnamiddag aanwezig in een standje in de Kruidtuin. Hier kon iedereen terecht voor eerst hulp bij dans & erfgoed. CEMPER, Erfgoedcel Mechelen, RADAR en Stadarchief Mechelen bundelden de krachten als Mechelse erfgoedpartners en zetten samen hun aanbod voor dansers in de kijker. Enkele dansers kwamen langs met een doelgerichte vraag. En we maakten kennis met dansende, muzikale of andere artistieke Mechelaars die benieuwd waren naar wie en wat er achter de banners en het filmpje schuilging. We nodigden hen uit om de activiteiten en het online aanbod van CEMPER en de partnerorganisaties te volgen, en contacteerden hen indien gewenst nadien voor opvolging.

Daarnaast gingen onze vliegende reporters op pad om ook de dansers en dansgroepen te bereiken die verspreid over de stad het beste van zichzelf gaven. Gewapend met een vragenlijst en een Go Pro trokken zij zaterdag en zondag de stad in. Wat hebben we hieruit geleerd? En konden we dansers stimuleren om na te denken over hun erfgoed?

Dans & erfgoed?

Veel dansers werden overvallen door onze vraag naar dans en erfgoed. Wat vooral naar boven kwam in de antwoorden: traditie, nalatenschap, roots, cultuur en dingen die niet mogen verdwijnen. Deze erfgoedreflex was vooral aanwezig bij dansen die een andere oorsprong hebben dan in Vlaanderen, zoals bij Griekse dans, Ierse dans, Indische dans etc. Voor hen was het duidelijk dat zij werken met erfgoed vanuit een andere cultuur.

Maar er is veel meer erfgoed aan dans dan je misschien verwacht! Veel dansers leerden tijdens een gesprek met onze vliegende reporters dat wat zij doen ook erfgoed is. Gewoontes, gebruiken, kennis en praktijken die door de jaren heen steeds aan nieuwe mensen worden doorgegeven en met de tijd mee veranderen, noemen we immaterieel erfgoed. Dans is zo’n praktijk die we belangrijk vinden en doorgeven van generatie op generatie. Op de grote verzameling van immaterieel erfgoedpraktijken in Vlaanderen vinden we momenteel 13 dans(gerelateerde) praktijken terug. Iets waar we in de erfgoedsector zeker trots op zijn. Toch was dit voor velen onbekend terrein. Dansers uit verschillende stijlen en achtergronden werden zich hier bewust van tijdens ons gesprek en daar kunnen wij vanuit CEMPER alleen maar blij om zijn. Hierbij hoort uiteraard ook de link met andere immaterieel erfgoedpraktijken, zoals muziek. Voor veel dansers is muziek een cruciaal onderdeel van hun praktijk.

Borgen, wat is dat?

Immaterieel erfgoed blijft enkel leven als mensen zich inzetten om hun erfgoed niet alleen zelf te beleven, maar ook door te geven aan toekomstige generaties. Dit noemen we ​‘borgen’ in het erfgoedjargon. En wat bleek? In de praktijk geven heel wat dansers hun passie actief door en verzekeren het zo van een toekomst!

Zo spraken we met heel wat leerkrachten die hun dans actief aanleren aan anderen. Daarbij wordt vaak stilgestaan bij basistechnieken en de oorsprong van de danspraktijk. Hoe is die ontstaan, in welke community en waar draait het om? Voor veel leerkrachten is het meegeven van die context een voorwaarde voor het kunnen begrijpen van een dans. De basistechnieken vormen een goed startpunt voor nieuwe leerlingen om zich in een nieuwe dansstijl te integreren.

Voor velen stopt het niet bij het lesgeven binnen de eigen dansschool. Zo zetten veel geïnterviewden zich ook in voor het geven van workshops, zoals op Dansstorm. Op die manier laat je het brede publiek op een interactieve manier kennismaken met wat je doet. Zichtbaarheid helpt om nieuwe mensen aan te werven, en met nieuwe mensen hou je je praktijk in leven. Workshops zijn de perfecte manier om nieuwsgierigen te laten participeren en zo de passie te doen overslaan. Uiteraard zijn ook optredens hiervan een voorbeeld. Met optredens laten dansers trots zien wie ze zijn en wat ze kunnen.

Wat met het archief?

Dans is niet alleen immaterieel erfgoed. Bij dans komt ook veel materieel erfgoed kijken. En hoe kan je erfgoed, zowel materieel als immaterieel, beter documenteren en bewaren dan door zorg te dragen voor jouw archief? Dit kan je zelf doen, maar wist je dat dit ook kan bij een professionele bewaarinstelling? Uit de bevraging leerden we dat dansers de term archief niet altijd in de mond nemen voor wat ze doen. Toch is het merendeel van de dansers hier (onbewust) mee bezig.

Een archief is een heel brede term en kan diverse vormen aannemen. Zo hebben heel wat dansers en dansscholen een fysiek archief op zolder staan; dozen gevuld met papieren, foto’s, objecten etc. Tegenwoordig wordt er meer digitaal gedocumenteerd en bewaard; via smartphones, in de cloud, op harde schijven etc. Sommigen zijn actief bezig met het digitaliseren van hun fysieke archief. Dit kan helpen om de informatie niet verloren te laten gaan, maar is ook niet de zaligmakende oplossing wanneer hier niet bewust wordt mee omgegaan. Digitale bestanden zijn zonder goed beheer al even weinig toegankelijk. Maak van je online folder dus geen kopie van je stoffige zolder!

Wat houden de meeste dansgroepen en individuele dansers dan zoal bij? Voor velen bleek videomateriaal van grote waarde. Ze maken video’s tijdens repetities om zo feedback te krijgen over zichzelf. Daarnaast zijn er veel (al dan niet professionele) opnames van optredens. Deze worden meestal intern digitaal bewaard en worden gedeeld op sociale media en YouTube. Video’s zijn niet enkel een handig middel om aan zelfsturing te doen en om een breder publiek te bereiken. Ze geven dansleerkrachten ook informatie over een dans die ze willen hernemen. Dansnotaties zijn niet altijd voorhanden. Het maken van dansnotaties is namelijk een vakmanschap op zich. Het duidelijk noteren van een dansbeweging is geen vanzelfsprekendheid. In de gevallen dat deze notaties wel aanwezig zijn, zijn die soms nog voor interpretatie vatbaar. De combinatie met videomateriaal kan hier twijfel wegwerken.

Daarnaast is er enorm veel fotomateriaal. Dit gaat van kartonnen dozen vol foto’s, die soms stap per stap gedigitaliseerd worden, tot verzamelingen van digitale foto’s. Foto’s zijn populair bij jubilea en tijdens feesten om de voorgaande generaties zichtbaar te maken.

Een optreden gaat meestal gepaard met flyers, folders, posters, programmaboekjes etc. Voor velen hebben deze documenten in de eerste plaats een emotionele waarde en belanden ze daarom in het archief. Dit promomateriaal kan ook een geheugensteun zijn. Het geeft een tijdslijn en evolutie weer en visualiseert het intergenerationele karakter van dansgroepen.

Kostuums, traditionele klederdrachten en toebehoren kwamen ook vaak naar boven als belangrijk materiaal om te bewaren. Dit vraagt veel ruimte, maar voor velen is dat het waard. Sommige kostuums worden namelijk met de hand gemaakt en worden nadien vol trots bewonderd. Tijdens onze bevraging bleek dat kostuums en attributen soms aanleiding geven tot hernemingen en heruitvoeringen. Bepaalde stukken worden ook hergebruikt in nieuwe choreografieën en krijgen zo een tweede (derde, …) leven.

Heel wat dansers gaven aan dat zij voor hun eigen werk ook wel eens onderzoek doen in archieven of inspiratie opdeden door in een archief te gaan snuisteren. Kortom, we leerden dat een archief (of het nu met die term wordt benoemd of niet) schatten aan informatie kan bevatten voor de dansers, maar ook voor toekomstige generaties die met de danspraktijk verder aan de slag gaan.

En de erfgoedsector?

Wij waren natuurlijk benieuwd naar hoe de erfgoedsector dansers best ondersteunt bij het verderzetten van hun danspraktijk.

Erkenning is voor vele dansgroepen een eerste stap. Vaak stoten dansers op het vooroordeel dat dans geen echte sport is en dat iedereen kan dansen, dus dat daar niets bijzonder aan is. Erfgoedactoren kunnen hierin een rol spelen, door zelf mee correct te communiceren over dans en het brede publiek te sensibiliseren. 

Zichtbaarheid is voor dansgroepen een grote meerwaarde en geeft ze de kans om zichzelf te representeren. Erfgoedorganisaties zijn vaak net sterk in communicatie en sensibilisering. Zij kunnen een platform creëren en zichtbaarheid genereren voor dansgroepen om zo mee te werken aan een correct beeld over dans.

Alle bevraagde dansers blijken open te staan voor een samenwerking met musea. Dansers willen mee nadenken over de mogelijkheden, want die zijn er volgens hen wel. Optredens (op een regelmatige basis) in een museum wekken de stille ruimtes tot leven. Het uitvoeren van een vluchtige kunstvorm in ruimtes die dienen om kunst te ​‘bewaren’, is een mooie contradictie waardoor ze zin krijgen om hiermee aan de slag te gaan.

Een samenwerking tussen dansers en musea hoeft niet te stoppen bij het louter uitvoerende deel. Zo zijn dansers ook bereid om samen te werken met een kunstenaar om nieuwe kunst te creëren. Ook bij het creëren van nieuwe tentoonstellingen over dans zien dansers mogelijkheden, want wie kan hun danspraktijk nu beter vertegenwoordigen dan zijzelf? We spraken ook een dansgroep die het ziet zitten om reclame te maken voor musea. Kortom, vele dansers zijn gevarieerd inzetbaar en zijn heel ruimdenkend. Vanuit CEMPER sporen we erfgoedinstellingen aan om dansers te contacteren en mogelijke samenwerkingen te bespreken.

Op 24 februari 2024 organiseren CEMPER en Danspunt de sessie ​‘Dans en het museum’. We nodigen dansers en museummedewerkers van over Vlaanderen uit om in gesprek te gaan en samen na te denken hoe een mogelijke samenwerking eruit kan zien. 

Met dank aan (in volgorde van verschijning in de video) Dansgroep Nele, Dansschool UTDS, K!dans, Briana Stuart, KAPA, Tijl Uylenspiegel, Dien Bellydance, Antonia Volodina, Opinion Public Dance Company, Rode Viburnum, Alex Deijmann, Oona Van Aken, Marlynes Irish Dancers en Natalia Latysh om met ons in gesprek te gaan.