CEMPER in Londen voor het ‘Born-Digital Collections, Archives and Memory’-congres

We creëren met z’n allen steeds meer born-digital materiaal. Zowel de hoeveelheid opgeslagen terabytes als het aantal verschillende types digitaal geboren content blijft toenemen. Dit brengt nieuwe technische, juridische en ethische vraagstukken met zich mee voor de erfgoed- en informatiesector. Hoe archiveer je digitale kunstobjecten? Mag je zomaar alle reacties op socialemediaberichten bewaren zonder toestemming van elke individuele gebruiker? Wat is de ecologische impact van onze sector, en hoe kunnen we die verkleinen? Dit congres had als doel om onderzoekers en praktijkbeoefenaars uit diverse sectoren samen te brengen om dergelijke vragen en thema’s gezamenlijk te verkennen.

Het congres startte met enkele parallellopende workshops. Vervolgens werd het congres officieel geopend met een plenaire sessie. Nadien werden er drie dagen lang panelsessies, presentaties van conferentiepapers, rondetafelgesprekken en lightning talks georganiseerd. Tijdens de lunch op donderdag werd er ook een poster- en demosessie georganiseerd. De gezamenlijke lunches en een receptie gaven de deelnemers de kans om te netwerken. Het congres werd afgesloten met een plenaire sessie waarin, samen met het publiek, werd teruggeblikt op de thema’s die aan bod kwamen tijdens het congres.

Enkele van deze grotere thema’s die aan bod kwamen op het congres waren:

• De rol van AI in archieven: Hoe kunnen we generatieve AI inzetten om de achterstand in het verwerken van archieven en collecties weg te werken? Hoe kan generatieve AI ons helpen bij het beheer van grote hoeveelheden data? Niet alleen praktische tools en praktijkvoorbeelden kwamen hierbij aan bod. Er werd ook gediscussieerd over hoe we op een ethische manier met AI kunnen werken. Hierbij moeten we rekening houden met vooroordelen die in de modellen kunnen sluipen, fouten die gemaakt kunnen worden en privacy-problemen. Ook de ecologische impact van AI mogen we niet uit het oog verliezen. Wanneer is het verantwoord om AI te gebruiken en wanneer niet?
• Ecologische impact van born-digital collecties: Het is belangrijk om in het achterhoofd te houden dat alles wat we digitaal bewaren ergens een fysieke impact heeft. Datacenters verslinden energie, hebben een grote CO2-uitstoot en verbruiken heel wat water. We moeten daarom selectief zijn in wat we bewaren en goed nadenken over welke informatie we willen bijhouden. Daar komen natuurlijk ook vragen bij kijken als: Wie bepaalt wat we bewaren? Op basis van welke criteria bepalen we dat? Welke rol kunnen community archives (archieven die door en voor specifieke gemeenschappen worden verzameld en beheerd) hierin spelen?
• Het brede spectrum aan born-digital objecten en formaten: Hoe bewaren we digitale kunst, sociale media, videospellen …? Wat kunnen deze objecten betekenen voor onderzoekers en welke elementen van deze objecten zijn cruciaal om te bewaren om onderzoek (nu en in de toekomst) mogelijk te maken? Tegelijkertijd moet er ook nagedacht worden over welke aspecten we juridisch en ethisch gezien mogen bewaren. Zo is het bijvoorbeeld illegaal om een kopie van een videospel te maken, ook in het kader van langdurige bewaring. Moeten we er dan op vertrouwen dat de producenten van deze videospellen hun archief goed beheren? En hoe gaan we om met zogezegde ​‘donkere archieven’ waar mensen illegaal materiaal kopiëren en delen via besloten groepen op het internet?
• Een wereldwijd perspectief op digitale collecties: Er was ook aandacht voor ongelijkheden tussen het globale noorden en het globale zuiden op vlak van digitale collecties en archieven. Problemen waar het globale zuiden mee te kampen krijgt, zijn onder meer dat born-digital collecties dikwijls achter betaalmuren zitten. Universiteiten in het zuiden hebben vaak niet de middelen om deze allemaal te betalen. Daarnaast is de voertaal van deze collecties achter betaalmuren alsook van de literatuur over digitale archivering van born-digital materiaal Engels. Dit maakt het moeilijk voor mensen die de taal niet machtig zijn om deze bronnen te gebruiken. Ook kunnen gemeenschappen die born-digital materiaal willen bewaren voor de toekomst in het zuiden vaak geen beroep doen op archiefinstellingen, waardoor ze zelf materiaal op privécomputers moeten bewaren.
• Digitale presentatiemogelijkheden van archiefmateriaal: Tot slot werd er gesproken over de digitale mogelijkheden om je erfgoed te ontsluiten naar een breder publiek. Er werden verschillende tools en praktijkvoorbeelden gepresenteerd. Voorbeelden hiervan zijn: het doorgeven van immateriel-erfgoedpraktijken via een videospel en de mogelijkheid om te interageren met objecten uit archieven en collecties via een VR-bril.

Hoewel er veel praktijkvoorbeelden en tools aan bod kwamen tijdens het congres, zijn er ook nog heel wat vragen onbeantwoord gebleven. Er werd opgeroepen om internationale en interdisciplinaire contacten te onderhouden en op die manier een netwerk op te bouwen van mensen die rond dezelfde thema’s werken. Het is belangrijk dat we kennis en ervaringen blijven uitwisselen. De organisatoren lichtten alvast een tipje van de sluier en beloofden ons dat dit laatste onder meer mogelijk zal zijn tijdens een tweede editie van het congres dat binnen enkele jaren georganiseerd zal worden.