Eerste resultaten van enquête 'Muziek maken in coronatijden'

Inleiding

Begin juni geleden lanceerde CEMPER een enquête over muziek maken in coronatijden. Hiermee gingen we op zoek naar de manieren waarop amateur- en professionele muzikanten alternatieven zochten voor hun afgelaste repetities, optredens of lessen. Vandaag presenteren we een eerste verwerking van de resultaten. 

De enquête telde op 13 juni 2020 114 respondenten verspreid over acht landen (waarvan 82% uit België en daarnaast enkele deelnemers uit Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Luxemburg, Ierland en Zweden). Precies de helft hiervan zijn amateurmuzikanten, mensen die voornamelijk voor het plezier maken en hier weinig tot geen inkomsten uit verwachten. Daarnaast waren er 17 professionele muzikanten, 22 muzikanten die ergens tussen de twee zaten en 15 muziekstudenten. 

We verspreidden de enquête niet enkel via de website en Facebookpagina van CEMPER, maar ook via de persoonlijke contacten van onze medewerkers en via Facebookgroepen die op een of andere manier iets met muziek te maken hadden. Op die manier bereikten we zowel de erfgoedgemeenschappen waar we al mee samenwerkten én degenen waar we nog geen contact mee hadden. Met succes! We ontvingen antwoorden uit 65 verschillende muziekpraktijken. Hieronder zagen we enkele bekende gezichten zoals de beiaardcultuur, het Franse jachthoornblazen, fanfares en harmonies, jazz, en alle stromingen binnen de Westerse klassieke muziek. Daarnaast was er een waaier van praktijken waar we tot nu toe minder rond werkten: traditionele muziek uit alle Europese windstreken (o.a. Ierland, Spanje en Griekenland), traditionele muziek van wat verder af (zoals West-Afrikaanse percussie, Indonesische gamelan en Latino), verschillende populaire muziekgenres (o.a. rock, metal, house, punk, techno, americana), alsook musical/​muziektheater, singer-songwriters, kinderliedjes en kleinkunst. 

Over de enquête 

De enquête bestond uit drie luiken: 

1. Muziek maken in normale tijden: de deelnemers kregen twee lijsten van muzikale activiteiten te zien, eentje voor offline activiteiten en eentje voor online activiteiten. Ze werden gevraagd om aan te duiden hoe vaak de deze activiteiten uitvoerden vóór de lockdown begon. 
2. Muziek maken in coronatijden: op basis van dezelfde lijsten duidden de deelnemers aan hoe vaak ze deze activiteiten tijdens de lockdown uitvoerden. Daarnaast vroegen we naar de alternatieven die ze vonden voor hun gebruikelijke muzikale activiteiten. 
3. In de laatste luik vroegen we naar de impact van de lockdown op persoonlijk vlak, op vlak van de vereniging of groep waarin ze spelen en op vlak van de muziekpraktijk. 

Vandaag presenteren we de eerste resultaten van de bevraging. Welke activiteiten worden er nu minder of juist meer uitgevoerd en welke vielen helemaal weg? Welke inspirerende voorbeelden gaven de deelnemers op? Hoe maken ze hier al dan niet gebruik van de online mogelijkheden? Wat is de impact voor de lockdown voor muzikanten, groepen en muziekpraktijken? 

Offline activiteiten

We bevroegen de deelnemers naar hun offline muziekactiviteiten voor en tijdens de lockdown. We vergeleken 11 activiteiten: 

1. Thuis muziek spelen en/​of oefenen 
2. Les volgen
3. Les geven
4. Componeren
5. Optredens tijdens concerten waarbij muziek de hoofdactiviteit is 
6. Optreden op evenementen waarbij muziek ter opluistering dient, zoals feesten. 
7. Samen muziek maken op openbare plaatsen, zoals jamsessies. 
8. Studio- en opnamewerk 
9. Repeteren en/​of spelen met huisgenoten 
10. Repeteren en/​of spelen met een groep, band of muziekvereniging 
11. Optreden op straat

Deze tabel toont de vergelijking tussen de activiteiten voor en tijdens de lockdown. Voor wie de activiteit van toepassing was, werd gekeken of zij deze nu vaker, minder vaak, helemaal niet meer of evenveel uitvoerden. Voor wie een activiteit niet van toepassing was, werden omwille van de leesbaarheid niet in bovenstaande tabel opgenomen: zij deden die activiteit zowel voor als tijdens de lockdown sowieso niet of doen ze nu niet (meer) voor andere redenen dan de lockdown.

De lockdown legde het publieke leven stil, waardoor alle groepsactiviteiten – les volgen of geven, optreden en repeteren – nagenoeg wegvielen. Slechte bij enkelen zien we dat deze activiteiten hetzelfde bleven of zelfs lichtjes toenamen. Een open vraag polste ter aanvulling naar hoe de deelnemers alternatieven vonden voor hun muzikale activiteiten. 

Enkele respondenten begonnen tijdens de lockdown een nieuw instrument te leren. Anderen leerden werken met audioverwerkingssoftware om thuis opnames te maken en uit te wisselen met groepsleden. Veel deelnemers zochten en vonden nieuwe manieren om samen muziek te maken door opnames over en weer te sturen en zelfs door deze samen te plakken tot een nieuwe ​‘samen-solo’ video, tot internationale initiatieven toe. 

“Ik stuur veel opnames over en weer met de mensen met wie ik normaal gesproken samenspeel.” 

“J’ai participé à ​‘Viral Sessions Chapter II’ pour une vidéo internationale collaborative de musieque irlandaise. » (eventuele uitleg : 141 muzikanten uit 32 landen spelen drie Ierse reels) 

“Ik heb samen met andere muzikanten video’s gemaakt waarin we een soort ​‘ensemble’ vormden, want kamermuziek is niet meer mogelijk.” 

Door de lockdown traden talloze solidariteitsacties vanuit het raam in werking. Onze collega’s bij Werkplaats Immaterieel Erfgoed schreven al een artikel over de witte lakens, het dagelijks applaus om 20 u. en de knuffelberen die uit veel ramen naar buiten kijken. Ook de muzikanten zaten niet stil en gaven concerten vanuit hun raam, vanop de stoep, om de hoek van hun huis voor buren en voorbijgangers en op de binnenplaatsen van tehuizen en woonzorgcentra voor hun bewoners. 

“Ik heb concerten gegeven voor de buren op de stoep” 

“Ik doe heel veel meer ​‘gratis’ balkon concerten” 

“There is a little outdoor session that happens here once a week. It’s almost outside my house and the people are my friends and are lovely amateur musicians. I join them sometimes. Other times I find it a bit too depressing to join, knowing that I can’t play with the people who inspire me at the moment”. 

“Fanfare repetitie viel weg, maar we startten met mini-ensembles (5 à 6 personen) om bij rusthuizen muziek te gaan spelen.” 

“Meer in gezinsverband spelen, dagelijks een deuntje om 20.00u op de straathoek.” 

De enquête werd ingevuld door een 5‑tal beiaardiers. Hoog in een klokkentoren is de social distance geen probleem. Zij gaven zelfs meer beiaardbespelingen dan voordien. 

“Een aantal opdrachten zijn weggevallen (torenbezoeken, bijzondere concerten nav andere concerten die sowieso weggavellen zijn…). Anderzijds heb ik 10 à 11 weken lang 2 gratis bijkomende bespelingen gegeven per week (‘anti-virusprogramma’s’ in Abdij van Park en Groot Begijnhof Leuven); die werden ook gestreamd via FB live.” 

“Beiaardconcerten zijn ongeveer de enige concerten die nog kunnen doorgaan.” 

Waar er bij het publieke muziekleven een duidelijke nood was aan alternatieven, lag het contrast bij activiteiten in de privésfeer ligt minder hoog. 75% van de deelnemers speelde even vaak of zelfs meer thuis dan voordien. Ook speelt meer dan de helft van de respondenten nu even vaak of vaker samen met huisgenoten. Minder activiteiten, minder pendelen en meer samen thuis zijn heeft dus toch ook zijn voordelen. 

“Ik speel nu dagelijks viool met zoon en met buren op straat. Ik speel nu dus veel meer dan voor de lockdown.” 

“Ik speel iets vaker omdat ik meer thuis ben en geen tijd verlies met pendelen.” 

“Thuis samen musiceren kan nu wel sneller.” 

“Ik kan nu nog repeteren omdat ik met ¾ van een band samenwoon. We hebben 1 livestream optreden gespeeld.” 

Op vlak van compositie is de lockdown eveneens een vruchtbare periode. Hoewel compositie- en opnamewerk voor sommigen daalden, gaven 25 deelnemers aan evenveel als voordien te componeren. 19 deelnemers zetten zich zelfs vaker aan het componeren. 21 deelnemers gaf aan vaker muziek op te nemen. 

“Meer componeren, minder spelen!” 

“Composer one minute movie soundtrack. Some sneaky sessions.” 

“Mezelf aanleren van MuseScore en Audacity, om thuis proefopnames te maken en zo ideeën uit te wisselen met andere muzikanten”. 

“Meer online samenwerken, demo’s en multitracks maken” 

Online activiteiten

We deden hetzelfde met online muziekactiviteiten. Hier bevroegen we 9 verschillende activiteiten: 

1. Online les volgen 
2. Online lesgeven
3. Online optreden, zoals met een watchparty of livestream 
4. Samen spelen vanop afstand 
5. Nieuwe muziek om te spelen ontdekken 
6. Audio-opnames delen waarin je te horen bent 
7. Video-opnames delen waarin je te horen en/​of zien bent 
8. Foto’s delen waarop je muziek maakt 
9. Audio, video’s en foto’s van anderen die muziek maken delen 

Hier keken we bij de vergelijking naar degenen voor wie de activiteit van toepassing is of dat zij die even vaak, meer, minder (of niet meer) vaak deden, of nog niet deden maar wel van plan zijn. Online activiteiten kunnen perfect uitgevoerd worden vanuit uw kot en zonder de social distance in het gedrang te brengen. De resultaten toonden dan ook dat muzikanten heel wat digitale en online mogelijkheden opzochten. 

Voor de lockdown werd het internet vooral gebruikt om nieuwe muziek te ontdekken om uit te voeren en om opnames en/​of foto’s te delen, zowel van de deelnemers zelf als van anderen. Hoewel ongeveer evenveel respondenten zich hier ook tijdens de lockdown mee bezighielden, steeg de frequentie ervan. Hier ging men echter niet verder op in tijdens de open vraag. 

Het aantal mensen dat wel eens online les volgt, bleef ongeveer gelijk: van 38 respondenten voor de lockdown, naar 39 tijdens. De frequentie nam wel toe. Voordien was online les volgen veeleer sporadisch aangezien slechts 15 respondenten dagelijks, wekelijks of maandelijks online les volgden voor de lockdown (respectievelijk 2, 6 en 7 respondenten). Deze aantallen stegen tijdens de voorbije maanden respectievelijk naar 4, 19 en 16. Bij online lesgeven zagen we een gelijkaardige tendens. Velen vermeldden hun online lessen tijdens de open vragen. 

“Online lesgeven (eigenlijk opdrachten verbeteren en interessante filmpjes doorsturen” 

“Via whatsapp of e‑mail naar de leden van de eigen groep als werk materiaal” 

“taking lessons online” 

“ensegnement à distance” 

“Individuele zangles gaat prima per zoom” 

Het grootste verschil zagen we voor het online optreden en samen spelen vanop afstand. Voor de lockdown hadden respectievelijk 19 en 17 mensen zich hier ooit al mee beziggehouden. Deze aantallen stegen naar 24 en 31 tijdens de lockdown. 12 en 13 deelnemers zijn dit nog van plan. Van samen-solo filmjes tot online jamsessies, wie wilde, vond wel een oplossing: 

“Online sessions where all but one player is muted” 

“Online harples, online bluegrass jam” 

“Met de andere band hebben we ieder een partij ingespeeld en maken we nu een gezamenlijke muziekvideo voor op de Facebook-pagina van een afgelast evenement.” 

“Ik heb in enkele ​‘online-orkesten’ meegespeeld”. 

“deelgenomen aan online koor” 

Hoewel de online mogelijkheden een tijdelijke oplossing kunnen bieden, werkten zij niet voor iedereen. Drie deelnemers gaven aan dat ze wel hadden geprobeerd om online te repeteren, verder te werken aan nieuwe muziek door opnames uit te wisselen of les te volgen maar dat dit niet lukte omwille van de beeld- en geluidskwaliteit of omdat niet iedereen evengoed overweg kon met de computer. Anderen gaven dan weer aan dat het menselijk contact te belangrijk is om muziek te maken. Voor hen boden de online opties niet echt een alternatief en voor sommigen viel hierdoor de motivatie en goesting om muziek te maken helemaal weg. 

“Muziek is te veel intermenselijk om ook maar enigszins te overwegen om daar iets online mee te doen”.

“Online repeteren kan ook niet vanwege technische onmogelijkheid, dus we maakten nu los van elkaar een opname, maar dat is geen succes en vervang het muziek maken absoluut niet.” 

Impact

In het laatste deel van de bevraging, peilden we kort naar de impact van de coronalockdown op drie niveaus: op persoonlijk (muzikaal) vlak, op vlak van de groep of vereniging, en op vlak van het genre of de muziektraditie. We vroegen telkens naar de financiële, sociale, mentale en artistieke impact. Op vlak van de verenigingen en het genre vroegen we ook naar de impact op het voortbestaan ervan. 

Op persoonlijk vlak is vooral de sociale en mentale impact sterk te voelen. Respectievelijk 83 en 63 deelnemers gaven aan dat deze erop achteruitgegaan waren. Aangezien de enquête door veel amateurmuzikanten werd ingevuld, bleef de persoonlijke financiële impact voor de meesten beperkt of was de vraag niet van toepassing. De meningen waren minder uitgesproken op artistiek vlak. 

De impact op de deelnemers hun groepen en verenigingen en op het genre is meer uitgesproken negatief. De grote meerderheid gaf telkens aan dat zij er op financieel, sociaal, mentaal en artistiek vlak op achteruit gingen. Toch lijkt het voortbestaan van de meeste verenigingen en muziekpraktijken niet meteen in het gedrang te komen. 

In een volgende fase dienen deze resultaten verder genuanceerd te worden. Enerzijds door een onderscheid te maken tussen de antwoorden van professionele en amateurmuzikanten. Anderzijds door de antwoorden per genre te bekijken. Verschillende respondenten gaven aan dat hun muziekpraktijk als geheel wel eens in de problemen zou kunnen komen op lange termijn. Balfolkmuzikanten, bijvoorbeeld, spelen veeleer voor een dansend dan een luisterend publiek. Zolang er niet gedanst kan worden, hebben de muzikanten geen podium. 

Ten slotte laten we nog enkele respondenten aan het woord. In de laatste open vraag naar verdere opmerkingen wierpen zij een blik op de toekomst, reflecteerden ze over de situatie en spraken ze hun bezorgdheden uit. De huidige situatie bracht enkele mooie kansen en initiatieven naar voren, maar zijn ze houdbaar? Niemand weet hoe en naar waar deze situatie zal evalueren en wat dit betekent voor de muziekwereld, zowel amateur als professioneel, uit alle genres. 

“Muziek is in deze tijden een houvast voor vele mensen. Dat wordt hopelijk ook na de crisis nog gewaardeerd en gehonoreerd. De talloze gratis initiatieven zijn hartverwarmend, maar ook een valkuil voor het post-coronatijdperk.” 

“De lockdown zorgt voor een uiterst rustig leventje op allerlei gebieden, ook muzikaal. Leuk om eens geen agenda te hebben, maar langer dan 1 maand moest dit niet duren. We verlangen echter om weer samen te mogen musiceren.” 

“I think the lockdown has made people take stock of their career and reflect on their work, which is a good thing. It may have allowed people to give more value to their time. This is the only silver lining however. The live music scene is such an important facet of the life of a musicians; both socially and financially.” 

“These questions have got me thinking that lockdown has been good for me musically, so thanks 😊”

“I play folk music which is often inherently quite mournful, so I can imagine many songs will be written about this time!” 

En nu?

Na deze eerste indrukken van de enquête zetten we de immaterieel-erfgoedbril weer op. We bekijken de antwoorden per muziekgenre om zo de impact en noden per muziekpraktijk in kaart te brengen. We contacteren de deelnemers die hun e‑mailadres opgaven voor een interview om dieper in te gaan op die impact. Naast de publicatie van enkele artikels gaan we hiermee aan de slag binnen de dienstverlening van CEMPER rond immaterieel erfgoed. 

Wil jij nog het een en ander kwijt over de impact van de coronalockdown op jouw muzikaal leven? De enquête staat open voor nieuwe antwoorden t.e.m. 30 juni 2020. Klik hier om deel te nemen. 

Eventueel ook: Heb je vragen over jouw muziekpraktijk als een vorm van immaterieel cultureel erfgoed? Neem dan contact op met Anaïs, stafmedewerker immaterieel erfgoed, op anais.​verhulst@​cemper.​be.