IAML-Congres in Praag van 25 tot 29 juli 2022

De laatste week van juli konden muziekbibliothecarissen, ‑archivarissen, ‑documentalisten, musicologen … in Praag verzamelen voor het jaarlijkse congres van de International Association of Music Libraries, Archives and Documentation Centres (IAML). Na twee zomers van uitstel ontving de nationale Tsjechische IAML-afdeling iedereen in levenden lijve op een nieuw congres en dat allemaal in samenwerking met de Nationale Bibliotheek van Tsjechië en de Praagse Stadsbibliotheek.

IAML is de internationale overkoepelende organisatie voor muziekbibliotheken, ‑archieven en ‑documentatiecentra met ca. 2.000 individuele en institutionele leden van over heel de wereld. Via commissies, comités en werkgroepen trachten de leden te ijveren voor muziek en muziekerfgoed.

CEMPER was van de partij. Deelname aan dergelijk congres is uiterst nuttig om voeling te houden met de (internationale) praktijken van muziekbibliotheken en ‑archieven.

Muziekerfgoed van Praag in de kijker

Zoals gewoonlijk werd gestart met de openingszitting op maandag. Die staat altijd in het teken van de muziek en het muziekerfgoed van het gastland of ‑stad. Voor Praag zijn dat de ​‘Big 4’: Smetana, Dvorak, Janacek en Martinu. Tijdens de concerten in de week word je nog verder ondergedompeld in wat het land of de stad te bieden heeft aan muziek. 

De andere plenaire bijeenkomsten zijn die van de statutaire vergadering op dinsdag en vrijdag. Dit jaar stonden die in het teken van de 70ste verjaardag van de IAML – wat eigenlijk vorig jaar gevierd moest worden. Blije bestuursleden en organisatoren waren alvast van de partij: een live congres was immers twee jaar op rij uitgesteld.

De lezingen worden geclusterd naargelang thema’s die overeenkomen met de specifieke vakgroepen (muziekarchieven, schoolbibliotheken, orkest- en omroepbibliotheken, audiovisuele collecties …) of met generieke thema’s die worden bepaald op basis van de ingezonden lezingen. CEMPER stuurde Mariet Calsius die met enthousiasme het archiefdoorlichtingstraject voorstelde en hierbij focuste op de resultaten van muziekorganisaties die het traject afgerond hebben.

Alle sessies die werden bijgewoond, gaan we hier niet verslaan. We belichten hier enkele sessies waarvan de bijdragen interessant zijn voor de werking van CEMPER. Indien gewenst, kan je altijd navraag doen bij Mariet Calsius.

Bibliotheken voeren hun cd’s af

Jenny van Kampen van de Bibliotheek van Zeeland, Middelburg, bracht met Where have all the cd’s gone? een duidelijk pijnpunt van de muziekafdelingen in de Nederlandse openbare bibliotheken naar voor. Sinds 2015 focussen de bibliotheken meer en meer op sociale en educatieve dimensies, maar dit gebeurt soms ten koste van bepaalde succesvolle collecties. De muziekafdeling van Middelburg was succesvol, maar werd toch voor een deel naar het magazijn gebracht. De afdeling in Middelburg heeft na Muziekweb nog een van de grootste cd-collecties en binnen de regio (Zeeland). De logica van het afschrijven van versleten en/​of weinig ontleende boeken is echter moeilijk toe te passen op de muziekcollectie. Uit de bezoekersbevraging bleek dan ook dat het kunnen snuisteren in de bakken er net toe aanzet om ook eens iets anders te beluisteren of te spelen.

Gregoriaans.xml en slimme metadata

In Spanje tracht men met de ontwikkeling van MuRET (MUsic Recognition, Encoding, and Transcription) in te spelen op het feit dat heel wat muziekcollecties zijn gescand en gecatalogiseerd. Maar die bestanden zijn hoofdzakelijk als afbeeldingen opgeslagen. Op deze manier kan natuurlijk geen inhoudelijk onderzoek worden gedaan, omdat je van die afbeeldingen hooguit beschrijvende metadata in de catalogi terugvindt. Je moet nog altijd de oude gregoriaanse en mensurale notatie kunnen lezen als er geen editie in moderne muzieknotatie wordt meegegeven. Kan artificiële intelligentie hierbij helpen? Met MuRET kan men een soort digitale partituur maken door de symbolen van de muzieknotatie uit de afbeelding te halen en dan om te zetten naar informatie die we als Music Encoded Initiative (MEI) en MusicXML kunnen bewaren. Zo is de inhoud terug te vinden én dat biedt volgens de ontwikkelaars nieuwe mogelijkheden. Die omzetting zou kunnen gebeuren via manuele codering – wat zeer arbeidsintensief is, of via artificiële intelligentie. Momenteel is dit nog in experimentele fase, maar ongetwijfeld is er weer een nieuwe lezing op het volgende IAML-congres.

Podiumkunst​.net wil muziek- en andere podiumkunstencollecties verbinden met de RDA-ontologie. Om zowel bestaande als nieuwe Nederlandse archiefcollecties in de muziek- en podiumkunstensector met elkaar te verbinden, werkt Eric van Balkum aan een ontologie. De metadata die audio, bladmuziek en andere documenttypes beschrijven, zullen worden gemodelleerd met de RDA-ontologie (gebaseerd op IFLA/LRM) en duurzaam gepubliceerd als linked data. Cruciaal voor linked dataverbindingen zijn specifieke vocabulaires (personen, werken, talen, gebeurtenissen, materiaalsoorten). Onderdeel van het project is de creatie van een meertalig (maar eerst Nederlands) vocabulaire voor uitvoeringsmedia (instrumenten, stemmen, ensembles).

Gedrukte of digitale partituur?

De documentbeheerder/​muziekbibliothecaris van de Westdeutsche Rundfunk (WDR) wierp in haar lezing de vraag op wat de voor- en nadelen (kunnen) zijn van het spelen van gedrukte partituren en partijen of van de digitale versie op tablet. Van hogerhand wordt snel aangenomen dat het spelen van tablet de oplossing is. Binnen de documentatiedienst van de WDR experimenteert men al enige tijd en leert men uit die voor- en nadelen. Momenteel zoekt men met een leverancier van digitale bladmuziek uit hoe de partijen voor de muzikant het best kunnen worden aangeleverd. Maar hoe duurzaam is dergelijke oplossing als een tablet om de vijf jaar moet worden vervangen? Wat als de annotaties in de digitale documenten niet langer beschikbaar zijn omdat de licenties vervallen? Bovendien tracht men een workflow uit te werken voor de bedeling van digitale partituren en partijen waarbij rekening gehouden wordt met de muzikant: een koorzanger is immers geen contrabassist.

Regina Landwehr en Robb Gilbert zijn beiden verbonden aan de universiteit van Calgary (Canada) waar het archief van EMI Music Canada wordt bewaard. Zij zijn een van de 14 medewerkers die sinds 2015 de enorme collectie ontsluiten. Voor de ontsluiting van het archief wordt Libnova gebruikt, gespecialiseerd in langetermijnbewaring en ‑ontsluiting van digitale bestanden.

We ronden hier af met het project Op het puin van de stad Arnhem. Daar werd in 1946 op het puin van de verwoeste Eusebiuskerk een openluchtspel van componist Robert de Roos opgevoerd door ruim zevenhonderd inwoners van de stad. Meer dan 16.000 bezoekers woonden het spektakel bij. De partituur ging verloren, maar werd na een lange zoektocht door muziekbibliothecaris Pieter Goossen van het Erfgoedcentrum in Rozet teruggevonden. Na 74 jaar werd het legendarische stuk opnieuw opgevoerd, zij het concertant en niet als openluchtspel. Maar er gebeurde meer. De bladmuziek werd door Donemus uitgegeven. Naar aanleiding van 75 jaar Wederopbouw in 2021 vond Op het puin en dan nu plaats, een hedendaagse versie van het oude spektakel. Naast de heropvoering van de teruggevonden partituur kon Muziektheater De Plaatse een vervolg breien met een eigentijdse versie, maar ook met een dansfilm over een hedendaagse vluchteling uit Aleppo en een Arnhemse vluchtelinge die als veertienjarige een dagboek heeft bijgehouden. Op vrijdagmiddag kregen de deelnemers van het congres de kans om deze film te zien.

Een deel van de lezingen is raadpleegbaar op de website van de IAML.