Muzikaal erfgoed voorlopig beschermd door Topstukkendecreet

Aan de hand advies van onder meer Resonant, kregen enkele muzikaal erfgoedstukken het topstukstatuut. Met het Topstukkendecreet beschikt de Vlaamse overheid sinds 2003 over een instrument om roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang te beschermen. Sindsdien worden met enige regelmaat nieuwe voorwerpen en verzamelingen op de topstukkenlijst opgenomen. Eind april besloot minister Joke Schauvliege – net zoals haar voorganger dat in 2004 deed – een aantal opmerkelijke stukken uit het muzikaal erfgoed alvast een voorlopige bescherming toe te kennen.

Sinds 2003 kunnen voorwerpen of verzamelingen omwille van hun bijzondere archeologische, (cultuur)historische, artistieke of wetenschappelijke betekenis voor de Vlaamse Gemeenschap erkend worden als topstuk. Daartoe voorziet de Vlaamse overheid in een zogenaamde topstukkenlijst. Enkel roerende goederen die zeldzaam en onmisbaar zijn, kunnen een plaats krijgen op die lijst en het statuut van topstuk verwerven. ​‘Onmisbaar’ betekent dat het goed een bijzondere waarde heeft voor het collectieve geheugen, een schakelfunctie bezit, een ijkwaarde heeft of getuigt van een bijzondere artistieke waarde. Eens het is opgenomen op de lijst mag een voorwerp of verzameling Vlaanderen niet meer verlaten zonder voorafgaande toestemming van de Vlaamse Regering. Topstukken kunnen evenwel in aanmerking komen voor een subsidieregeling voor een conserverende behandeling of restauratie.

Aan de erkenning tot topstuk gaat een hele procedure vooraf. De zoektocht naar mogelijke topstukken besteedt de overheid uit aan erfgoedorganisaties en onderzoeksinstellingen. Zij stellen zogenaamde proeflijsten op, meestal met een thematische inslag, die vervolgens door een (interdisciplinair samengestelde) Topstukkenraad worden beoordeeld. Op basis van hun advies neemt de Vlaamse minister van Cultuur de finale beslissing of een voorwerp of verzameling al dan niet op de lijst wordt opgenomen. Voor het muzikaal erfgoed stelde Resonant tweemaal een proeflijst op: in 2004 een proeflijst met betrekking tot de periode 1100 – 1600, waarvan de resultaten in 2007 bekend raakten; begin 2009 dienden we bij het Agentschap Kunsten en Erfgoed een tweede proeflijst in voor de periode 1600-heden.

Begin juni maakte minister Joke Schauvliege via het Staatsblad bekend dat ze bereid is dertien voorwerpen en twee verzamelingen van deze proeflijst alvast een voorlopige bescherming toe te kennen. Meer bepaald gaat het om:

• Het zogenaamde Beiaardboek van Joannes de Gruijtters, een autograaf uit 1746 • Beÿaert 1728 van Theodorus Everaerts, een handschrift met de oudst bewaarde beiaardmuziek ter wereld
• De handgeschreven versteekbladen van Joannes en Amandus de Gruijtters (1740−1804) voor beiaard
• Josse Boutmy’s Troisième livre de pièces de clavecin (na 1744), waarvan wereldwijd slechts twee exemplaren bekend zijn
• Octo Missae, quinque, sex, et septem vocum van George de la Hèle, gedrukt in 1578 door Christoffel Plantin 
  
• Orlandus Lassus’ La fleur des chansons, gedrukt door Petrus Phalesius in 1604
• Een eerste uitgave (1547) van Henricus Glareanus’ traktaat over modale muziektheorie Dodecachordon
• Anonieme ontwerptekeningen voor de beiaardtrommel van de Sint-Gummaruskerk van Lier (begin 18^e eeuw) 
  
• De beiaardtrommel van de Sint-Gummaruskerk van Lier, ontworpen door Henricus Joltrain ca. 1707 – 1712 
  
• Het historisch schaalmodel van diezelfde beiaardtrommel uit 1707, eveneens van de hand van Henricus Joltrain 
  
• Een klavecimbel van Hans (II) of Andreas (I) Ruckers uit 1615
• Een klavecimbel van Andreas (I) Ruckers uit 1644 
  
• Het achttiende-eeuwse hand- en voetklavier van de stadsbeiaard van Antwerpen (vervaardigd op vraag van Joannes de Gruijtters)
• Een collectie beeldmotetten 
  
• Een collectie van vier beiaardklokjes, vervaardigd door de Brugse klokkengieter Joris Du Mery (1715−1787)
  

Het is nog wachten tot het eerste kwartaal van 2013 vooraleer de minister het definitieve besluit neemt om deze objecten al dan niet te beschermen. Van zodra haar beslissing bekend gemaakt is, kan u in onze nieuwsbrief nader kennismaken met de nieuwe muzikale topstukken.

Over het topstukkenbeleid van de Vlaamse overheid en deze voorlopige bescherming kan u meer lezen op de website van het Agentschap Kunsten en Erfgoed en in het Belgisch Staatsblad van 8 juni 2012.