Schooltoneel in de kijker
Velen onder jullie hebben sterke herinneringen aan toneelprojecten die ze op school speelden of meemaakten. Schooltoneel stond dan ook al langer op de radar van CEMPER als een geknipte invalshoek om het erfgoed en de geschiedenis van het theater op een herkenbare manier te belichten. Op vraag van KADOC-KU Leuven hielpen we bij de verwezenlijking van een tentoonstelling en een tekst voor het magazine Koorts. Samen met Erfgoedcel Leuven en Het nieuwstedelijk engageerde KADOC bovendien Jonas Van Thielen om een voorstelling te maken op basis van het bovengespit materiaal.
Schooltoneel in het magazine Koorts: een opmaat tot meer onderzoek?
CEMPER-collega en historicus Staf Vos schreef mee aan de Koorts-bijdrage Een wereld naast en op de planken. Schooltoneel (pdf – web). Het werd een aangenaam en vruchtbaar voorbeeld van samenwerking tussen organisaties. Co-auteur Roeland Hermans en collega Joris Colla van KADOC zochten vooraf naar interessante documenten in de eigen collectie. KADOC-KU Leuven verzamelt in principe geen schoolarchieven, maar in de archieven van religieuze ordes, congregaties en katholieke personaliteiten bevinden zich niettemin veel sporen van onderwijsactiviteiten. Samen met CEMPER stuurde KADOC een oproep uit om getuigenissen over schooltoneel te verzamelen. Roeland zocht ook contact met instellingen die erfgoed van buiten de katholieke zuil bewaren en bezocht enkele scholen die prachtig archiefmateriaal en zelfs objecten bewaren.
De historiek van het schooltoneel in Vlaanderen konden we niettemin slechts met ruwe borstelstroken schilderen. Overzichtsartikelen en systematische lijsten van het gebrachte repertoire ontbreken, al bood de bestaande literatuur over jezuïetentoneel en over de regisseurs Ast Fonteyne en Anton Van de Velde al een bruikbaar vertrekpunt. Informatie over het toneel in de niet-katholieke netten bleek slechts versnipperd beschikbaar. We puzzelden verder op basis van reminiscenties in jubileumuitgaven. De recente publicatie Droomlanders. Tovenaars van het geschilderde toneeldecor voegde onverwacht een boeiende dimensie toe.
Zo probeerden we een eerste licht te werpen op de samenhang van beweegredenen (‘Prestige, politiek, pedagogie of pret?’), thema’s (‘Een (aan)gepast repertoire’) en concrete realisatie (‘Een wereld in opbouw’) van het schooltoneel in Vlaanderen. Wie interesse heeft om het schooltoneel in Vlaanderen over de netten heen in kaart te brengen en vergelijkend te analyseren, kan contact opnemen met de onderzoeksondersteuners van CEMPER.
Het volledige nummer van Koorts bevat nog een mooie tekst van schrijfster Els Beerten die naar de beleving van schooltoneel verwijst (pdf — web).
Tentoonstelling Op de planken in KADOC-KU Leuven
De boeiende getuigenissen en de visuele kracht van het erfgoed leverden bovendien een prachtige tentoonstelling op. In de pandgang van KADOC-KU Leuven materialiseert het verhaal van het schooltoneel zich tot 14 augustus 2022 in drie secties met prachtige affiches en foto’s, kleurrijke ontwerpen en plannen, correspondentie over censuur door directies, regieboeken, kostuums en rekwisieten. Vooral de historische beeld- en geluidopnames brengen het schooltoneel tot leven, maar creëren ook afstand: ze herinneren ons aan de beperkingen van het amateurspel of aan de gedateerde opvattingen over toneel.
Prikkelend zijn onder meer de brochures over politiek geëngageerde versies van Antigone, de ontwerpen van Anton Van de Velde, een Koor der Joodsche Vrouwen gecomponeerd door zuster Agnes-Albertine uit 1942, een geluidsband voor Christoffel Colombus uit 1963 en, met een knipoog, het kostuum van Het monster van Samarkand uit 1993. Voor veel reputatiebewuste scholen was de herinnering naderhand al even belangrijk als de voorstellingen zelf. Daarvan getuigen persknipsels, albums, diploma’s van schooltoneeltoernooien en speciaal gedrukte postkaarten. In enkele beeld- of geluidsfragmenten blikken ook toenmalige leerlingen en leerkrachten — onder wie de wereldvermaarde regisseur Ivo Van Hove — terug op wat niet in documenten en andere bronnen werd gevat.
Fragment uit het toneelstuk Elckerlyc in het college van het Eucharistisch Hart in Essen (1937) | © KADOC-KU Leuven, Beeldarchief Redemptoristen — Noord-Belgische Provincie: 1228
Voorstelling Jonas Van Thielen speelt school
In het kader van de tentoonstelling creëerden Jonas Van Thielen en Het nieuwstedelijk in samenwerking met KADOC-KU Leuven en Erfgoedcel Leuven de theatervoorstelling Jonas Van Thielen speelt school. Van Thielen is een van de vele acteurs die de theatermicrobe opdeed in het schooltheater van zijn humaniora. Hij speelde er bewerkingen van Beatrijs, maar ook recent geschreven werk. Zijn mooie herinneringen aan die tijd prikkelden hem om op vraag van KADOC in de archieven over schooltoneel te duiken. Op basis van een persoonlijke interpretatie van het bewaarde erfgoed maakte hij een nieuwe voorstelling.
In zijn voorstelling vraagt hij zich af hoe uiteenlopend de belevingen waren van diverse actoren: de zenuwachtige debutant, de gefrustreerde regisseur, de schooljongen in een travestierol, de decorbouwer, de bediener van de diaprojector … Dit levert een aaneenschakeling van scènes op, waarbij enkel de projecties suggereren dat Van Thielen de inspiratie uit diverse periodes haalde. Het is al bijzonder dat een theatermaker zo’n rijke waaier aan prikkelende historische bronnen op het podium tot leven wekt. Nog mooier is het hoe hij deze bronnen aanvult en inkleurt met verhalen, emoties en impliciete of expliciete commentaren. Zo nodigt hij de toeschouwer uit tot inleving en reflectie vanuit een hedendaags perspectief. Bovenal is het een superspreading event — van theatermicroben, humor en ‘historische sensatie’. Deze voorstelling vormt daarom wellicht de vluchtige kern van het schooltoneelproject: ze laat je de tentoonstelling en het Koorts-artikel nadien met heel andere ogen lezen.
De voorstelling speelde op Erfgoeddag al driemaal in de historische feestzaal van het Paridaensinstituut en in de daaropvolgende week in enkele Leuvense scholen. Op dinsdag 14 juni organiseert KADOC een avond in het teken van schooltoneel, met zowel een opvoering van Jonas Van Thielen speelt school als een bezoek aan de tentoonstelling Op de planken. Schooltoneel. Afspraak voor de theatervoorstelling in het Leercentrum AGORA (zaal Couvreur), Edward Van Evenstraat 4, 3000 Leuven. Na de voorstelling kan je de tentoonstelling bezoeken in KADOC (Vlamingenstraat 39, 5 min. wandelen) waar een drankje wordt aangeboden. Gratis, maar wel met inschrijving. Meer info op de projectpagina van KADOC.