Topstuk voorgesteld: De Blijde Inkomste van Margareta van York
In juli 1468 traden Karel de Stoute en Margareta van York in het huwelijk. Rederijker Anthonis de Roovere schreef een uitvoerig verslag van de gebeurtenissen rond het huwelijk. Het handschrift draagt de titel De blyde incompste van vrauw Margriete van Yorck, trauwende met hertoghe Carel van Bourgondien, grave van Vlaendren, met de bruyloft, spelen ende tournoyen binnen de stadt van Brugghe. In de Universiteitsbibliotheek van KU Leuven wordt een handschrift met deze titel bewaard. In 2014 werd het erkend als topstuk.
Wij gingen langs bij de Universiteitsbibliotheek. Tjamke Snijders, hoofd van bijzondere collecties, toonde ons het handschrift. Onderzoeker Lisa Demets vertelde over Anthonis de Roovere, de gebeurtenissen rond het huwelijk en de rol die de rederijkers daarbij speelden.
Anthonis de Roovere en de Brugse rederijkers
Lisa Demets en de Excellente cronike van Vlaenderen
“Ik ben Lisa Demets. Ik ben onderzoeker aan de UGent en deed mijn doctoraat over de Excellente cronike van Vlaenderen. Dat is een handschrift over de geschiedenis van Vlaanderen, geschreven door Anthonis de Roovere. In de Excellente cronike van Vlaenderen heeft hij ook de blijde inkomste van Margareta van York opgenomen, maar dan minder uitgebreid. In functie van mijn doctoraat heb ik dus ook dit handschrift bekeken. Nu doe ik onderzoek naar meertaligheid en literatuur.”
Anthonis de Roovere
“Anthonis de Roovere was een Brugse rederijker. Hij heeft veel geschreven en daar is ook veel van bewaard gebleven. Toch weten we niet zo veel over hem. Hij was wellicht verbonden aan de twee rederijkerskamers van de stad: de Heilige Geest en Drie Santinnen. We vinden de Roovere terug in rekeningen van Brugse broederschappen om mirakelspelen te verzorgen. Hij werd ook regelmatig door de stad betaald voor tableaux vivants bij blijde intredes. Vanaf 1466 kreeg hij een jaarlijkse toelage van de stad. Waarvoor hij die toelage kreeg, is niet duidelijk. Wilde men proberen om hem in de stad te houden (want hij was aan het timmeren aan een internationale carrière)? Betaalde men hem om de Excellente cronike van Vlaenderen te schrijven? Werd hij betaald als ‘stadsdichter’? De toelage is in elk geval niet voldoende om van te overleven, dus de Roovere moet nog andere activiteiten gehad hebben.
In 1471 – 1472 zetelde de Roovere in het bestuur van het metsersambacht. Dat toont aan dat hij wellicht metser was. Ook in een van zijn gedichten verwijst hij naar het metsersambacht: in Van onderhoorichede vermeldt hij dat hij in Oostende aan het werk was. Misschien was dat na de grote overstroming in september 1477 waarna de stad heropgebouwd moest worden. We vermoeden dus dat hij daar aan het werk was als metser.
We weten dat de Roovere getrouwd was. Hij en zijn vrouw worden op een bepaald moment ingeschreven bij het Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Sneeuwbroederschap in Brugge. Maar we weten niet wie zijn vrouw was en of ze kinderen hadden. Daarnaast is het mogelijk dat Anthonis de Roovere familie is van een bekende Brugse beenhouwersfamilie die dezelfde achternaam draagt. Deze familie was actief bij rederijkerskamers en bij de Witte Beer, een toernooigezelschap. De Witte Beer had een goede band met de literaire clubjes van de stad, omdat de toernooien ingekleed werden met verhalen. In dat opzicht zou het niet zo raar zijn dat Anthonis de Roovere banden heeft met die familie.”
Heilige Geest en Drie Santinnen
“Er waren twee rederijkerskamers in Brugge. De oudste was de Heilige Geest. Bij de oprichting van die kamer in 1428 was een zekere Jan de Roovere betrokken. Drie Santinnen is in of kort voor 1474 opgericht door twee broers, Colaert en Pieter de Labye. Dat waren twee inwijkelingen die vanuit een religieus broederschap een rederijkerskamer oprichtten. Bij broederschappen werden namelijk regelmatig mirakelspelen gespeeld en zo konden zij die spelen verzorgen. Vanaf het moment dat er twee redrijkerskamers waren, waren veel rederijkers lid van beide kamers. Er is ook een aantal keer ruzie geweest tussen de kamers. Ze lieten op papier zetten dat de Heilige Geest de oudste en belangrijkste kamer was en dat zij eerst gevraagd moesten worden bij stadsfestiviteiten. Verder is er weinig bekend over de Brugse rederijkerskamers omdat er amper documenten bewaard gebleven zijn.”
De blijde inkomste van Margareta van York
Gebeurtenissen rond het huwelijk
“Margareta van York kwam toe met de boot in Sluis, waarna ze naar Damme reisde. Margareta en Karel de Stoute trouwden in Damme in het huis van de baljuw (rechterlijk ambtenaar die de landsheer vertegenwoordigde, red.). Nadat ze getrouwd waren, reisden ze naar Brugge. Margareta kwam toe bij de Kruispoort die prachtig versierd was en waarop trompetters stonden. Bij de Kruispoort moest Margareta haar Engels gevolg achterlaten en ‘alleen’ — begeleid door de ridders van het Gulden Vlies – Brugge binnengaan. In de stad legde ze een hele route af, begeleid door trompetgeschal. Daarbij passeerde ze verschillende tableaux vivants. De tocht eindigde bij het Prinsenhof waar het feest plaatsvond.
Er waren zes banketten vol pracht en praal. Zo werden de gerechten op een bepaald moment geserveerd op 17 kleine schepen die de vorstendommen voorstelden.. Tijdens de banketten werd ook toneel opgevoerd. De Roovere beschrijft de banketten minder uitvoerig – hij was wellicht niet aanwezig op deze privéfeesten — maar je vindt aanvullende informatie in de beschrijving van hofmeester Olivier de La Marche. Ook op straat gingen de feestelijkheden voort. Daar zouden bijvoorbeeld fonteinen gestaan hebben waar wijn uitkwam.
Daarnaast was er het toernooi van de Gouden Boom. Het toernooi werd georganiseerd door Anton van Bourgondië, een halfbroer van Karel de Stoute. Het verhaal waarmee het toernooi startte ging als volgt: Er was een eiland met een burcht en een tovenares. In de burcht werd een deel van de ridders opgesloten. Een ander deel moest hen bevrijden, maar daarvoor moesten ze een bepaald aantal lansen breken. Dat vormde de aanleiding om te vechten. Het toernooi duurde een tiental dagen met elke dag een ander steekspel ter ere van het huwelijk.”
De rol van de rederijkers
“De rederijkers waren betrokken bij de tableaux vivants. Dat waren eigenlijk stomme toneelstukken waarbij iets uitgebeeld werd, soms met begeleidende tekst of Latijnse quotes. Eén van de tableaux vivants werd door de stad gesponsord en verzorgd door Anthonis de Roovere. Dat tableau was een allegorie waarin een zwarte leeuw het graafschap Vlaanderen voorstelde en een luipaard met de heraldiek van Engeland die het huis van York voorstelde. De twee dieren legden hun hoofd in de schoot van een maagd met een kroon met gouden lelies op het hoofd. Daarachter stonden nog leeuwen die de andere gebieden, zoals Brabant, voorstelden en twee maagden die het graafschap Vlaanderen en de stad Brugge voorstelden. De maagden hadden een boek in de hand en er was eentje wiens hart doorboord was. Wat daar de betekenis van is, weten we niet. De andere tableaux vivants werden gesponsord door de ambachten. Het waren Bijbelse of klassieke voorstellingen: Esther die huwt met Xerxes, Cleopatra, Alexander, Jozef en Maria, Jezus en de kerk …
In de rekeningen vinden we namen van individuele rederijkers terug. Zij werden aangesteld voor het uitwerken van het concept, de personages en de inkleding, en voor het aanstellen van acteurs. Er werd ook vaak een timmerman aangesteld om de podia te bouwen. Anthonis Goossens is een timmerman die vaak voor rederijkers werkte.”
Naslagwerk van Anthonis de Roovere
“Anthonis de Roovere beschreef de gebeurtenissen rond het huwelijk van Margareta van York en Karel de Stoute uitvoerig. Dat deed hij wellicht omdat hij er zelf bij betrokken was. Zijn focus ligt op de tableaux vivants, op wat er in Brugge gebeurt, hoe de stad versierd is en het verhaal rond het toernooi. Het tableau waaraan hij zelf werkte, is ook datgene waar hij de meeste aandacht aan besteedt. Hij schrijft in detail uit hoe hij de allegorie gemaakt heeft; al schrijft hij niet wat de betekenis erachter is. Het handschrift kan dus gezien worden als zelfpromotie. Daarnaast is het een vorm van citymarketing. Met dit naslagwerk kon aangetoond worden wat Brugge allemaal kon.
Er zijn nog beschrijvingen van blijde intredes. Vanaf de late 15de eeuw wordt het een genre op zich. Wanneer Karel V in Brugge komt in 1515, wordt bijna automatisch een beschrijving gemaakt in verschillende talen. Deze beschrijving van Anthonis de Roovere is een beetje de voorloper van die traditie. Het idee ‘er gebeurt iets uitzonderlijks en we steken daar veel geld in, dus we schrijven het op’ begint te spelen.
Of het handschrift dat bewaard bleef een autograaf is is onzeker. De watermerken en dus het gebruikte papier dateren mogelijk van 1468 – 1482. Het kan dus geschreven zijn tijdens het leven van de Roovere, die in 1482 overleed. Maar tenzij er vergelijkingsmateriaal opduikt, zullen we nooit weten of het een autograaf is of niet.”
Wat de gebeurtenissen ons leren over rederijkers rond 1468
“Dit handschrift leert ons waar rederijkers mee bezig waren. Het leert ons dat ze niet alleen gedichten en teksten schreven, maar dat ze ook bezig waren met performance, feesten en het conceptueel uitdenken van complexe allegorieën en politieke boodschappen. Het handschrift toont ons de veelzijdigheid van de redrijkers. Het laat ook zien dat er mensen waren die belangrijker of talentvoller geacht werden; niet iedereen werd gevraagd om zo’n tableau uit te werken. Daarnaast zien we de samenwerkingen die de rederijkers aangingen en dat dat vaak met dezelfde mensen was, zoals de timmerman Anthonis Goossens.”
Ook interessant
Bouzoukivaart zet de Griekse cultuur in Antwerpen in de kijker
Onderzoek naar (verdwenen) theaters en cinema's
Philippe Cortens: op zoek naar verborgen schatten in ons muziekerfgoed
