Topstuk in de kijker: Verzamelhandschrift rederijkerskamer De Roode Roos Hasselt

“De rederijkerskamer De Roode Roos ontstond rond 1510 als opvolger van de Sint-Annagezellen, die toen al enkele jaren tijdens de processies een mysteriespel opvoerden. Tot op het einde van de 18^de eeuw was De Roode Roos een belangrijke speler in het culturele leven van de stad. Ze luisterden religieuze feesten op met aangepaste toneelopvoeringen en ze zorgden voor de straatversieringen en de ontspanning van burgers ter gelegenheid van kermissen.

De meeste rederijkerskamer overleefden de Franse Revolutie niet. De Fransen schaften ze overal af, maar De Roode Roos wist te overleven door zich om te vormen tot société d’art dramatique. Onder bepaalde voorwaarden mochten ze toneel blijven spelen. In de loop van de 19^de eeuw kwam het accent van hun culturele activiteiten steeds meer te liggen op muziek. Na enkele fusies ontstond zo in 1850 de Société royale de musique et de rhétorique De Roode Roos. Ze hadden een harmonie en later een symfonieorkest.

De Roode Roos bestaat nog steeds als erfgoedvereniging.”

“Renier Comans was een Hasselaar die leefde van ca. 1581 tot ca. 1665. Hij was factor en in 1619 prins van de rederijkerskamer De Roode Roos. Van beroep was hij chirurgijn, waardoor hij deel uitmaakte van de prestigieuze gilde van de smeden. Hij was meester en in 1624 zelfs deken van het smedenambacht.

Als acteur en regisseur won Comans een aantal prijzen. Zo haalde hij in 1617 den derde prys van ​’t beste prononceren op een toneeltoernooi van de kamer Moyses Bosch in ​’s Hertogenbosch. In de ogen van de Hasselaren was dat een formidabele prestatie, want bij zijn terugkeer in de stad werd Comans feestelijk onthaald door de andere rederijkers, de stadsmagistraat en de gewapende wacht:

‘… met trommel en vliegende vendel met hun volle gheweer tegen gecomen tot by Sonhoven ende Willem Toelen heeft wel een ure op die clocken gespeelt’ (Grauwels, J. (1982) Kroniek van Hasselt 1078 – 1914, p. 40).”

“Het register heeft twee titelbladen: een slordig geschreven, onhandig geïllustreerd en beschadigd blad uit 1611 en een tweede, met meer zorg gemaakt blad dat als datum 1613 draagt. Op de titelbladen staat vrijwel dezelfde tekst:

‘Register ende inventaris so van historiael spelen als van sinnen ende is begonnen te schryven anno 1611 den 11 marty met ordinantie der regenten hier navolgende
Dirik Kuytmans Prince
Matthys Melders Hooftman
Henrick Kenens [en] Art van Hex Meesters’

Op het blad uit 1611 staat daaronder een tekening van een rozelaar en een banderol met de zinnespreuk van De Roode Roos: ​‘Hitte Vercoelt’. Daarvan zijn, zoals vaak bij rederijkersliteratuur, verschillende interpretaties mogelijk. De meest waarschijnlijke betekenis is dat je alles moet laten bezinken om tot een evenwichtig oordeel te komen.

Op het titelblad van 1613 staat de lijfspreuk van Comans: ​‘Jonste verweckt Conste’. Jonste is vreugde, plezier en Conste is kunst. ​‘Jonste verweckt Conste’ kan dus geïnterpreteerd worden als: ​‘als je iets graag doet, kan daar kunst uit voortkomen’.”

“Het Register Comans bevat veertien toneelstukken. Op de laatste bladzijden zijn de uitgaven ingeschreven die gemaakt werden in 1612 bij de schenking door de stad van een bleekhof en een huis in de Aldestraat, en de aankoop van een huis aan de bleekhof. De eerste negen toneelstukken zijn inge­schreven door Renier Comans, de andere stukken en de rekeningen door Willem de Heckeleer (regent, kapitein en in 1589 prins van De Roode Roos).

Bij elk stuk staat vermeld waar en wanneer het opgevoerd werd en hoeveel verzen het telt, hoewel die telling niet altijd nauwkeurig is. Naast de tekst staan er ook regieaanwijzingen en een lijst van de personages bij. De datum van latere opvoeringen werd er telkens bijgeschreven, soms met een korte commentaar. Elf toneelstukken uit het register zijn opgevoerd tussen 1565 en 1670, meestal ter gelegenheid van Hasselt Kermis. Het gaat om:

• zeven Bijbelse of historiaelspelen, waarin Bijbelse taferelen, zoals Coninck Balthazar, Die Belgegheringe van Samariën en Judith [en Holofernes] gedramatiseerd worden;
• drie zinnespelen, komische allegorieën waarin eigenschappen gepersonifieerd worden. Zo heten de sinnekens in Tspel vande Ontrouwe Rentmeester: Tversteent Herte en Ontrouwen Dienst;
• en een proloog of salutacie van willecom dat opgevoerd werd bij de blijde intrede van prins-bisschop Ferdinand van Beieren in 1614.

Het bevat daarnaast een hoofdstuk met drie stukken van de Brabantse rederijker Jan Baptist Houwaert. Die stukken zijn nooit opgevoerd door De Roode Roos, maar werden neergeschreven met het idee dat de kamer er later nog iets mee kon doen:

‘… moghen gebruycken op een blyde Incompst van eenighen Prince des landts, mits tselve wat veranderende’.”

“Op de vierde verdieping van Het Stadsmus is een ruimte gewijd aan het Hasseltse cultuurleven. Daar vind je onder ander het Register Comans en de kunstschatten van De Roode Roos, zoals de zilveren prinsenkraag en wapenschilden. Om te zorgen dat deze schatten goed bewaard bleven, liet de kamer nieuwe kunstschatten maken en gaf ze de oude schatten in permanente bruikleen aan het museum.

In het museum ligt ook een vlag tentoongesteld die de kamer in de 19^de eeuw kreeg van Leopold I. Volgens de anekdote werd de vlag van De Roode Roos gestolen en in Brugge verbrand. De koning had daarvan gehoord en schonk de kamer een nieuwe vlag.”

• Ilsen, M. (z.d.). Rederijkerskamer De Roode Roos. Hasel.
• Ilsen, M. (1999). Register ​‘Co(e)mans’. Kunst in de kijker.
• Ilsen, M. (2000). 500 jaar rederijkers in Hasselt.
• Topstukkendatabank. (z.d.). Verzamelhandschrift rederijkerskamer De Roode Roos Hasselt (Register Renier Co(e)mans).
• TV Limburg BE. (2014, 10 januari). Portie erfgoed in StudioTVL [Video].
• Van Den Daele, O., & Van Veerdeghem, F. (1899). Zinnespelen en andere toneelstukken der zestiende eeuw.