Tweede symposium van ICTM Belgium: Contemplating Music and Dance Repertoires

Op vrijdag 16 december organiseerde ICTM Belgium haar tweede symposium in het Antwerpse Grauwzustersklooster, waar het Antwerp Research Institute for the Arts (ARIA) is gevestigd. CEMPER-collega’s Anaïs Verhulst en Didier Goossens gaven een presentatie uit hun eigen onderzoek over metalmuziek. Ook zagen ze enkele boeiende presentaties die nauw aansluiten bij de missie van CEMPER.

Conform de titel draaide het symposium om de contemplatie van muziekrepertoires, de naam die Bruno Nettl (2015) geeft aan het proces om de betekenissen van een muziek- of dansrepertoire vast te leggen. Dat omvat zowel transcripties en muziekanalyses als de (begrijpbare) publicatie ervan, een gedeelde uitdaging voor beoefenaars, leraars en onderzoekers. De opzet was dan ook om ideeën, ervaringen en inspirerende ervaringen omtrent dat proces uit te wisselen.

Elina en Maria Markatatou van het Koninklijke Conservatorium Antwerpen beten de spits af. Ze presenteerden hun gezamenlijk onderzoek naar mandolinerepertoires en ‑technieken uit Griekenland. Deze ontstaan vooral uit improvisaties waarin men regionale stijlen kan onderscheiden. De oorsprong, aard en sociaal-culturele invloeden op die stijlen analyseerden ze aan de hand van participatief veldwerk in vier historische Griekse regio’s: Asia Minor (vandaag de Turkse westkust), Athene, de Ionische eilanden en Kreta. Vergelijkingen worden gemaakt op basis van factoren zoals toonaarden, improvisatiemomenten, het soort mandoline dat wordt gebruikt, stemming en opvoeringstechnieken. Daaruit bleken onder meer verschillen in gebruiken, zoals voor serenades op de eilanden of ceremonies in Athene; in opleiding, namelijk louter door informele observatie (Kreta) versus formeel onderricht (Athene); en in toonaard, namelijk eenzelfde toon in de Ionische stijl versus een grote waaier aan opties in Asia Minor. Het toont de dynamische aard van de mandolinetraditie als een instrument met vele gezichten. Het publiek kon die inzichten bijzonder goed smaken, des te meer dankzij de lokale specialiteiten die Elina en Maria uitdeelden.

Danspresentaties

Ook dansrepertoires kwamen aan bod, onder meer in de presentatie van Andriy Nahachewsky, professor emeritus aan de universiteit van Alberta. Aan de hand van verschillende historische etnografen toonde hij de spanning tussen voorstaanders van een romantisch verlangen naar authenticiteit en de meer fluïde realiteit van dans. Binnen de muren van een huis wordt ook gedanst, zo benadrukte hij, en daarmee houden idealistische revivalisten geen rekening. Toch zit er geen lineair proces tussen wat hij beschreef als de romantische en globaliserende benaderingen van dans. Ook anno 2022 kan dans een markante eigen identiteit impliceren, zoals Oekraïense dansers bewezen na de gewelddadige inval van Rusland.

Selin Geerinckx en Els De Vos van het Henry van de Velde-instituut aan de Universiteit van Antwerpen, bestudeerden hoe Belgische en Nederlandse radioprogramma’s uit de jaren 30 een nieuwe relatie tussen mens, lichaam en ruimte hebben gestimuleerd. Daartoe vergeleken ze beschreven bewegingen in handleidingen, krantenreclames en de opgenomen uitzendingen zelf. Daaruit bleek onder meer dat taalverschillen een belangrijke publieksverdeler was in België, terwijl Nederlandse publiek net werd verdeeld door ideologische verschillen tussen bepaalde zenders. In beide gevallen toonde zulk dansarchiefmateriaal echter hoe de bevolking via mediakanalen een modern beeld van lichamelijke gezondheid in de eigen ruimte ontwikkelde.

De presentaties van Anaïs en Didier

Anaïs presenteerde een deel van haar doctoraatsonderzoek naar de viool in verschillende muzikale tradities, waaronder metal. Haar analyses vertrokken vanuit interviews met veertien violisten die een vast lid zijn van metalbands uit evenveel landen. Op basis van deze uitwisselingsgerichte gesprekken ontwierp ze analyses van het timbre, textuur en ritmische gebruik van de viool in verschillende nummers. Daaruit bleken drie grote groepen waaronder het gebruik viel: als melodisch instrument dat daarbij de gitaar kan vervangen, als stembegeleiding of als ritme-instrument, waarbij het unieke timbre of klanktextuur (volgens artiesten) een atmosferische klank verleent aan het nummer.

Didier legde zijn methode voor narratieve interviews uit. Meer dan gewoonlijke narratieve interviews, die focussen op de spreker, onderstreepte hij het belang van gemeenschappelijke ervaring, zoals gedeelde interesses, familieachtergrond en levensgebeurtenissen. Tijdens zijn interviews met diverse metalbands ontstonden zo informele conversaties. Dat kweekte het nodige vertrouwen om thema’s als discriminatie en nationalisme aan te snijden. Gedeelde ervaringen boden met andere woorden de mogelijkheid om een gedeeld kritisch denkkader in te nemen. Deze methode biedt ook mogelijkheden voor erfgoedonderzoek, zoals de interpretatie van (historische) muziek van diasporagemeenschappen of de representatie van ongelijkheid op het podium.

De dag besloot met een uitwisseling van bevindingen over de presentaties, waaruit grote waardering bleek voor een participatieve trajecten die de verschillende onderzoekers ondernemen. Het erfgoed van muziek en podiumkunsten was niet altijd een expliciet aandachtspunt; maar de inzichten hoe mede-onderzoekers hun methodes participatief inrichten – en de reflex om die steeds kritisch tegen het licht te houden – zijn waardevolle lessen om terug te brengen naar de werking van CEMPER. We zijn dan ook gretig om deze te integreren in onze dienstverlening en om ze te verspreiden via onze Praktijkwijzer.

Bronnen en literatuur

• Goossens, D. (2023). Reclaiming Aotearoa: Stories of Experimentation, Education, and Reflection in Aotearoa Indigenous Metal Music. In N. Varas-Díaz, J. Wallach, E. Clinton, & D. Nevárez Araújo (Reds.), Defiant Sounds: Heavy Metal Music in the Global South (pp. 67 – 89). Lexington Press.
• Nahachewsky, A. (2012). Ukrainian dance: a cross-cultural approach. McFarland.
• Nettl, B. (2015). The Study of Ethnomusicology: Thirty-Three Discussions (3^e ed.). University of Illinois Press.
• Markatatou, E., & Markatatou, M. (z.d.). 4 traditions. Elina & Maria Markatatou. 
• Verhulst, A. (2017). ​“You cannot talk about the limitations of the instrument because the violin has none”: A comparative analytical study of the violin in Karnatak music, Norwegian folk, and metal. [Ongepubliceerde doctoraatscriptie]. University College Dublin.