Van het archief naar het podium - Luc Vints (KADOC) over de concertreeks ‘Muziek en erfgoed’

‘Muziek en erfgoed’ bestaat al zes jaar, maar de collectie van KADOC bevat nog genoeg materiaal voor de komende jaren.

“We hebben een zeer rijke en gevarieerde collectie op dat vlak: liedboeken allerhande en heel veel bladmuziek. Het zou zonde zijn om daar niets mee te doen. Bovendien beschikken we over een goede concertzaal: onze kapel. Die zetten we graag in om een dialoog te stimuleren tussen ons erfgoed en kunst en cultuur. 

De eerste concerten van ​‘Muziek en erfgoed’ onze reeks konden daar plaatsvinden, maar sinds enkele jaren is de kapel in restauratie. Het komende concert rond de collectie van de ursulinen van Waver zal daarom plaatsvinden in de kapel van het Justus Lipsiuscollege. Die plek hebben we onder meer gekozen omdat dat college gebouwd is op de plaats waar voorheen een ursulinenklooster stond. 

Desondanks hopen we in 2025 onze kapel opnieuw te kunnen gebruiken voor deze concerten en voor andere publieksactiviteiten.”

Op de concerten wordt telkens een divers programma gebracht, met veel meer dan religieuze muziek.

“Onze collectie omvat inderdaad veel meer dan dat. Er zijn allerlei liedbundels, stapliederen, liederen uit de jeugdbeweging, uit middenveldorganisaties, maar bovenal reflecteren de muziekcollecties uit kloosters of andere religieuze instellingen de smaak en de voorkeuren van wie er in die instellingen met muziek bezig was. En daar hoort ook veel wereldse muziek bij.”

Een constante bij de concerten is Piacevole, het ​‘huisorkest’.

“Het toeval wilde dat Ludo Joly, de oprichter van strijkkwartet Piacevole, op ons pad kwam toen bij KADOC het idee groeide om ​‘iets’ met ons muziekerfgoed te doen. Ludo was zeer gecharmeerd door onze collectie en ook verrast door de enorme verscheidenheid die hij daarin aantrof. En wij geven hem daarin carte blanche: hij doorzoekt de partituren en beoordeelt wat er daarvan gearrangeerd kan worden naar het instrumentarium van Piacevole en naar de muzikale gast. Want voor elk concert nodigen we een gastmuzikant uit. Bij het eerste concert was dat de accordeonist Philippe Thuriot. Het volgende jaar was dat Robin Verheyen, een jazzsaxofonist. Nu wil het toeval dat het archief van zijn grootvader zich in KADOC bevindt; een man die actief was in de christelijke arbeidersbeweging. Hij wilde dat wel eens bekijken en zo groeide zijn betrokkenheid met ons huis. Andere gasten waren respectievelijk Joris Verdin op harmonium (die intussen een vaste gast is geworden en helpt bij de selectie), en voorts sopraan Jolien De Gendt, de Gendt Singers, Jean-Michel Charlier op klarinet en Tuur Florizoone op accordeon. 

We proberen telkens het programma rond een thema op te bouwen. Dat kan een specifiek instrument zijn, een zangstem of een repertoire. Vorig jaar was dat muziek die te maken had met jezuïeten, met composities van jezuïeten en stukken die in opdracht van die orde uitgevoerd werden. Er net zoals dit jaar was er toen ook een relatie met de plaats van het concert: de Sint-Michielskerk, een voormalige jezuïetenkerk.”

Hoe zijn jullie bij de ursulinen van Onze-Lieve-Vrouw-Waver terechtgekomen voor het huidige programma? 

“Het archief van de ursulinen van Onze-Lieve-Vrouw-Waver is onlangs overgedragen aan KADOC en werd er ontsloten. Bij de verwerking van het archief vonden we een uitgebreide collectie muziekerfgoed. Die bevond zich daar omdat de ursulinen van Waver altijd een bijzondere aandacht hadden voor muziek als onderdeel van hun pedagogisch programma. In het komende nummer van ons tijdschrift Koorts komt dat aspect uitgebreid aan bod in een artikel van Mario Baeck, die nauw betrokken is bij het erfgoed van het instituut van de ursulinen in Waver. In 1849, slechts enkele jaren na de oprichting van de school, richtte men een pianokamer in. Eind jaren 60 van de 19^de eeuw had men al beschikking over een muziekzaal (de Salle Suisse of Alpenzaal) en over vier pianokamers. Die groeiden later uit tot de befaamde pianogalerij. De leerlingen konden naast piano ook zang, viool, cello, accordeon, mandoline, banjo, gitaar en orgel volgen. Al dat muzikaal talent kon een podium krijgen in de Salle Suisse en later in een muziekkiosk in de tuin van de school. 

Sommige oud-leerlingen ontwikkelden zich tot professionele muzikanten: de Poolse Izabella Zielinska (1910−2017) werd een bekende pianiste en pianodocente. Dat zij vanuit Polen naar hier kwam, geeft al aan dat de school een uitstekende reputatie genoot die tot ver buiten de landsgrenzen bekend was. 

Dat al die partituren die in de loop der tijden gebruik werden, nog allemaal bewaard zijn, maakt deze collectie toch wel uitzonderlijk. Ludo Joly en Joris Verdin hebben er heel wat onverwachte vondsten gedaan die ze op het concert zullen uitvoeren: muziek van Bela Keler (1820−1882), Hermann Worch (1882−1964), Albert W. Ketèlbey (1875−1995), Benjamin Godard (1849−1895), naast bekendere namen als Johannes Brahms (1833−1897), Jean-Baptise Faure (1830−1914) en uiteraard Peter Benoit (1834−1901). Zijn Ave Maria staat bij elk concert op het programma, telkens in een nieuwe interpretatie of met een nieuw arrangement.”

• Meer info over het concert: De muzikale erfenis van de ursulinen, 26 november 2023 — KADOC. Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving
• Meer info over het archief van de ursulinen van Onze-Lieve-Vrouw-Waver: https://​www​.odis​.be/​h​e​r​c​u​l​e​s​/​t​o​o​n​O​R​G​.​p​h​p​?​t​a​a​l​c​o​d​e​=​n​l​&​i​d​=9385