Fietsen & Trompen - De vergeten geschiedenis van velofanfares
In Vlaanderen is er nog één fietsende fanfare. Ooit was dat anders. In zijn boek Fietsen & Trompen vertelt Geert Vanmaeckelberghe het bijzondere verhaal van 40 velofanfares.
Veloclubs en hun trompetter
De fiets kende zijn opmars aan het einde van de negentiende eeuw. Na enkele onhandige experimenten met grote en kleine wielen, kreeg die uiteindelijk het model zoals we dat nu kennen. Aanvankelijk was het een vervoersmiddel voor de betere klasse. Toch werden de zware tweewielers na verloop van tijd enigszins betaalbaar voor de modale man. Al hoefde die daar nog een flink budget spaarcenten voor over te hebben. De eerste fietsers verenigden zich in veloclubs. Het was een unisono mannenaangelegenheid. Het testosteron droop van de groepsfoto’s van de eerste wielerclubs: gekostumeerde heren, veelal met een weelderige snor, poseren met de borst vooruit naast hun stalen ros. De mannen rijden op zondag samen hun rit. Stamvaders van het wielertoerisme.
In een tijd waarin auto’s zeldzaam waren en voetgangers, paarden en koetsen de straat opeisten, verstoorden fietsers de rust. Meer nog: de snelheid waarmee ze zich verplaatsten bedreigde de veiligheid. In combinatie met een prille fietsvaardigheid leidde dit tot ernstige ongevallen. Documenten uit die tijd veroordelen het roekeloos fietsen. Het gevaar was bekend en benoemd. Gemeenten waren genoodzaakt wetten uit te vaardigden om de activiteiten veilig te houden. Zo moest de veloclub een trompetter voorop laten rijden die trompte aan de hoek van de straat om te waarschuwen voor het aanstormend mannenpeloton. De tuithoorn zou in combinatie met een rits andere verordeningen de vermeende brokkenpiloten in toom moeten houden.
Van klaroen tot fanfare
Het bleef niet beperkt tot één meefietsende klaroener. Het werden er al snel meerdere en tientallen veloclubs hadden een fietsend trompetterkorps dat op kop reed. Keurig met kepie en strak geüniformeerd speelden ze vrolijk hun deuntje — losjes fietsend dan nog wel. Het ging verrassend goed vooruit. Vaak was er ook een link met bestaande fanfares. Veelal waren die politiek getint: rood, blauw of katholiek. De bollende muziekverenigingen luisterden de festiviteiten op in stad of gemeente.
Pientere brouwers en cafébazen zagen brood in de zaak. Het lokale bier vloeide rijkelijk in cafés die dienstdeden als repetitielokaal en vergaderruimte. Elke fietsende fanfare had een strak reglement dat erop wees dat de hobby ernstig genomen moest worden. Wie zich er niet aan hield, wachtte een boete, te betalen in klinkende munt. Er kwamen wedstrijden in binnen- en buitenland, er werd in formatie gefietst en ook schoonheid kreeg een prijs.
Maatschappelijk eisten de heren hardhandig hun plek op. Ze stuurden bij de overheid aan op de afschaffing van de velotaks. Herinner de betalende fietsplaat die jaarlijks opnieuw aan het kader bevestigd werd. En ze bepleitten de aanleg van fietspaden. Meer dan honderd jaar later staat dit nog op de agenda.
De fietsende fanfare kende haar hoogdagen aan het begin van de vorige eeuw. Spijtig genoeg kwam er sleet op de formule en hielden heel wat velofanfares na de Eerste Wereldoorlog op te bestaan. De bezetter had de fietsen opgeëist en dirigenten hadden andere ambities.
Geert Vanmaeckelberghe en De Zwaluw
Auteur Geert Vanmaeckelberghe is spelend lid bij de De Zwaluw, de laatste fietsende fanfare in Vlaanderen. Ook in Wallonië is er nog eentje actief. De historiek wekte zijn nieuwsgierigheid. In volle coronatijd ging Geert op zoek naar de oorsprong van wat nu nog enkel een frivool curiosum is. Zijn zoektocht bracht hem in de krochten van de muziekgeschiedenis. Bij heemkringen en in stadsarchieven was men vaak verrast door de vraag. Het speuren naar sporen van dit bestoft verleden verliep zelden moeiteloos. Toch bleef hij puzzelen met een vergeten geschiedenis. Net die zeldzaamheden maken dit verhaal zo bijzonder. VLAMO – de Vlaamse Amateurmuziekorganisatie – zag hier een een uitgelezen erfgoedproject in en zette meteen mee haar schouders onder het initiatief.
Het verhaal van 40 velofanfares
Fietsen & Trompen bundelt het verhaal van 40 velofanfares waar nog documentatie over te vinden viel. Wetgevingen en reglementen, in hun oorspronkelijke — vaak archaïsche — tekst overgenomen, ademen de tijdsgeest. Originele foto’s spreken veelal tot de verbeelding. Een glimlach is nooit ver weg. Eerder dan strak historisch focust dit boek op sfeer en beleving. Het is een opmerkelijk kijk- en leesboek geworden dat met een sympathieke flair een inkijk biedt in een volks unicum.
Het boek is verkrijgbaar bij VLAMO, in de boekhandel en online.
Ook interessant
Bouzoukivaart zet de Griekse cultuur in Antwerpen in de kijker
Philippe Cortens: op zoek naar verborgen schatten in ons muziekerfgoed
U, NU! Mechels theatererfgoed in de kijker
