Veldtekening podiumtechnisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel

Dit onderzoek brengt voor het eerst in kaart waar dit erfgoed zich bevindt, wat de waarde ervan is en welke risico’s het behoud bedreigen.

Podiumtechniekers zijn de onzichtbare krachten achter elke voorstelling. Hun werk zorgt ervoor dat artiesten in de juiste belichting staan, geluidseffecten perfect getimed zijn en decors moeiteloos verwisseld worden. Deze technieken bestaan al millennia en evolueren mee met technologische ontwikkelingen. Vooral de laatste twee eeuwen zagen we een sterke versnelling in vernieuwingen op het podium, met grote veranderingen in de twintigste eeuw.

Podiumtechnisch erfgoed omvat allerlei apparaten en materialen die de technici doorheen de tijd hebben gebruikt: van oude lichtspots en geluidstechnieken tot rigging-systemen en handleidingen. Toch bestaat er nog geen volledig overzicht van dit erfgoed in Vlaanderen en Brussel. Dit is problematisch omdat deze objecten vaak snel verdwijnen, verouderen of worden vervangen door nieuwe technologieën. Hierdoor dreigt een belangrijk deel van onze theater- en cultuurgeschiedenis verloren te gaan.

Het onderzoek van CEMPER had als doel om een eerste landschapsanalyse te maken van het podiumtechnisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel. Het wilde drie belangrijke vragen beantwoorden:

1. Waar bevindt zich podiumtechnisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel?
2. Welke waarde hebben deze verschillende collecties podiumtechnisch erfgoed?
3. Welke risico’s bedreigen het behoud van dit erfgoed?

De onderzoekers verzamelden gegevens door middel van online enquêtes, telefonische interviews en plaatsbezoeken bij theaters, cultuurcentra, concertzalen en privéverzamelaars. Er werd hierbij een brede definitie van podiumtechnisch erfgoed gehanteerd: van de objecten die technici gebruiken tijdens een voorstelling tot de archieven en documentatie die deze techniek beschrijven. Bij elke locatie werd een beschrijvingsfiche opgesteld met informatie over de context, collectiebeschrijving, erfgoedwaarde en eventuele risico’s voor bewaring.

Uit het onderzoek blijkt dat podiumtechnisch erfgoed vooral geconcentreerd is in de grote steden, zoals Antwerpen, Brussel en Gent. Deze steden herbergen theaters en culturele instellingen met een rijke geschiedenis op het vlak van podiumtechniek. De erfgoedwaarde van de collecties varieert echter sterk. Ongeveer de helft van de onderzochte collecties bevat objecten met een lage erfgoedwaarde, terwijl negen collecties een gemiddelde en elf collecties een hoge erfgoedwaarde hebben.

Wat opvalt, is dat veel technici en verzamelaars betrokken zijn bij hun collectie. Voor hen vertegenwoordigen de objecten meer dan alleen apparatuur; ze vertellen een verhaal over hun carrière, vakmanschap en herinneringen aan voorbije producties. Deze emotionele waarde onderstreept het belang van het bewaren en waarderen van deze collecties.

Helaas toont het onderzoek ook aan dat er grote risico’s zijn voor het behoud van dit erfgoed. Veel collecties worden niet goed beschermd door een gebrek aan financiële middelen, opslagruimte en kennis over de historische waarde van de objecten. De robuustheid van het materiaal – ontworpen om intensief gebruik te weerstaan – biedt geen garantie voor duurzaam behoud. In veel gevallen ontbreekt het aan een centraal collectiebeleid of een gestructureerd registratiesysteem, waardoor objecten verloren kunnen gaan of onopgemerkt verdwijnen. Bovendien is er geen enkele professionele bewaarinstelling in Vlaanderen en Brussel die podiumtechnisch erfgoed als speerpunt in haar collectieprofiel opneemt. Dat maakt dit erfgoed kwetsbaar en onderstreept de noodzaak van een gecoördineerd beleid voor de bescherming en valorisatie ervan.

De veldtekening van het podiumtechnisch erfgoed is een belangrijke eerste stap om het bewustzijn over dit erfgoed te vergroten. Het benadrukt de noodzaak van een duurzaam beleid op lokaal en regionaal niveau om de collecties te beschermen en te conserveren. Daarbij is niet alleen financiële en infrastructurele ondersteuning essentieel, maar ook documentatie en educatie. Zonder een grondige archivering en documentatie van technische specificaties, handleidingen en verhalen van technici, dreigen we belangrijke kennis en ervaringen voor toekomstige generaties te verliezen.

CEMPER pleit dan ook voor samenwerking tussen theaters, erfgoedinstellingen, overheden en privéverzamelaars om dit unieke erfgoed te beschermen. Er moet een duidelijk collectiebeleid worden opgesteld, waarbij waardevolle objecten behouden blijven en onnodige verliezen worden voorkomen. Ook moet er meer aandacht komen voor de archivering van documenten en de kennis van technici om zo een completer beeld te krijgen van de evolutie van podiumtechniek.

De veldtekening van het podiumtechnisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel biedt een unieke kans om een tot nu toe onderbelicht aspect van onze cultuurgeschiedenis in kaart te brengen en te beschermen. Door het onderzoek wordt de weg vrijgemaakt voor verdere initiatieven die kunnen bijdragen aan het behoud, de educatie en de valorisatie van dit erfgoed. Het is een oproep aan iedereen in de sector – van technici tot beleidsmakers – om samen te werken en ervoor te zorgen dat dit erfgoed niet verloren gaat.

Dit onderzoek markeert een belangrijke stap in het behouden van de magie achter de schermen en toont aan dat podiumtechnisch erfgoed een niet te onderschatten rol speelt in de geschiedenis van onze podiumkunsten. Het is tijd om deze onzichtbare schatten in de schijnwerpers te zetten en hun plaats te geven binnen ons cultureel erfgoed.