Verslag van de inspiratiedag podiumtechnisch erfgoed

Tijdens gesprekken met podiumtechnici bleek dat er weinig besef was van erfgoed. Ze dachten meestal niet dat toestellen, machinerie, archieven of documentatie van podiumtechniekers ook erfgoed kunnen zijn, of ze konden de waarde ervan moeilijk inschatten. Ze keken hiervoor vaak naar het erfgoedveld, waarvan ze verwachtten dat het bepaalt wat erfgoed is en wat niet. Dit gaat in tegen de bottom-up aanpak die het erfgoedveld tegenwoordig meer en meer probeert te hanteren.

Er zijn heel wat risico’s verbonden aan podiumtechnische collecties. Hoewel de machinerie meestal tegen een stootje kan, zijn er menselijke en logistieke uitdagingen voor de bewaring ervan. Zo ontbreekt vaak de kennis over een toestel: het huidig personeel weet niet meer waarvoor iets werd gebruikt of hoe het gehanteerd moet worden. Een ander probleem is het idee van oude rommel: verouderde toestellen worden niet meer gebruikt en kunnen dus naar het containerpark, weggeschonken worden aan amateurgezelschappen of meegenomen worden naar huis, waardoor ze van de radar verdwijnen. Daarnaast nemen de toestellen vaak veel ruimte in beslag, waardoor ze verdwijnen om plaats te maken. Belangrijke collecties bevinden zich soms bij privéverzamelaars of bedrijven, wat op lange termijn een risico kan vormen. Nazaten van een privéverzamelaar weten vaak niet wat ze ermee moeten doen, en bij een faillissement van een bedrijf blijft de toekomst van de collectie altijd onzeker. Er is namelijk geen centraal beleid voor podiumtechnisch erfgoed: geen enkele instelling heeft podiumtechnisch erfgoed opgenomen in haar collectieprofiel, waardoor momenteel een ad hoc beleid gehanteerd wordt. Als een belangrijk stuk dreigt te verdwijnen, proberen eigenaars met behulp van bemiddelende instanties zoals CEMPER een nieuwe plek te vinden, maar dit is verre van eenvoudig.

Dit onderzoek geeft ons een beter beeld van waar podiumtechnisch erfgoed zich bevindt en welke risico’s eraan verbonden zijn. Het pretendeert echter niet alles in kaart gebracht te hebben. Het is wel een eerste stap in de goede richting. De onderzoeksresultaten zullen eind dit jaar uitgebreid gepubliceerd worden in een rapport dat je kunt vinden op de CEMPER-website.

Ook NTGent heeft een uitgebreide collectie aan podiumtechnisch erfgoed, aldus adjunct technisch directeur Patrick Martens. Het bewaart een uitgebreide collectie aan lampen, geluidstoestellen, een productiearchief dat af en toe nog geraadpleegd wordt en ook een hele reeks maquettes. Die laatste worden door logistieke problemen opgestapeld in een kelderruimte van NTGent. Patrick geeft aan dat ze niet de zorg kunnen geven aan de collectie die het uiteindelijk verdient. Sommige van deze maquettes zijn zelfs gemaakt door gerenommeerde ontwerpers en zijn kunstwerken op zich. Hij hoopt op herbestemming en valorisatie in de toekomst, bijvoorbeeld door het creëren van digitale 3D-modellen. Patrick benadrukte ook een belangrijk probleem in de sector: het is moeilijk voor podiumorganisaties om hun weg te vinden binnen het brede veld van dienstverlenende organisaties in de erfgoedsector.

In de namiddag kwamen vier inspirerende praktijkvoorbeelden aan het woord die de mogelijkheden van podiumtechnisch erfgoed uit de doeken deden. Alexander Ververken, de algemeen directeur van de schouwburg en het muziekcentrum in Kortrijk, vertelde over het succesvolle initiatief ​‘Schouwburgland’, dat drie jaar geleden werd gelanceerd. Het doel was om geschiedenis en erfgoed op een originele manier toegankelijk te maken voor het publiek. Tijdens het bezoek werden de toeschouwers op een beweegbare tribune geplaatst die over rails liep. De technici schoven deze tribune op het ritme van de muziek naar achteren, terwijl het volledige technische werking van de theatertoren zichtbaar werd. Zo konden ze de kracht van scenografie en verbeelding ervaren. 

Een ander opmerkelijk initiatief van de Kortrijkse schouwburg was het inventariseren en ontsluiten van de historische collectie van 400 theaterdecors van Albert Dubosq, waarvan vijf ensembles op de topstukkenlijst van Vlaanderen staan. In samenwerking met het decoratelier van Jozef Wouters werd een replica gemaakt van een van deze stukken, de forêt asiatique. Deze replica wordt nu door verschillende podiumkunstenaars gebruikt in hun voorstellingen, waaronder Sarah Westphal en Amanda Piña.

Chris Van Goethem, docent podiumtechnieken aan het RITCS en privéverzamelaar van podiumtechnisch erfgoed, gaf een woordje uitleg over de CanonBase. Deze database, gemaakt met wiki-datastructuur, verzamelt informatie over oude en hedendaagse podiumtechnieken over heel Europa. Die informatie betreft zowel toestellen, technieken, personen als gebouwen én is allemaal gelinkt aan elkaar: als je bijvoorbeeld de Bourlaschouwburg opzoekt, kan je meteen ook zien welke toestellen zich daar bevinden. Dat wordt ook op een overzichtelijke manier gevisualiseerd met tijdslijnen en boomstructuren. Deze informatie kan door iedereen aangebracht en ingevoerd worden en wordt omgezet in open data, zodat die door iedereen ingezet kan worden. Dat betekent dus dat collectiehoudende instellingen en personen hun eigen collectie hierop kunnen signaleren, om zo kennis breder beschikbaar te maken. Chris heeft dan ook als droom dat het platform actief gebruikt wordt door mensen die samen het verleden van podiumtechnieken willen exploreren en onderzoeken.

De dag werd afgesloten met een panelgesprek bestaande uit Chris Van Goethem, Filip Strobbe (directeur Cultuurcentrum Brugge) en Staf Vos (Onderzoeker bij CEMPER) en werd gemodereerd door Wouter Lammens (FARO). Samen bespraken ze de uitdagingen, kansen en toekomst van podiumtechnisch erfgoed.

Eerst werd er ingegaan op wat de meerwaarde is van het bewaren van podiumtechnisch erfgoed in een bedrijfscontext. Volgens Chris heeft de commerciële sector steeds meer en meer interesse in haar eigen erfgoed. Het kan enerzijds context toevoegen aan haar bestaansgeschiedenis, maar is anderzijds ook praktisch: door terug te gaan naar wat vroeger werd gemaakt, kan je op nieuwe ideeën komen om moderne producten te ontwikkelen. Vroeger waren er immers veel ideeën die gewoon niet realiseerbaar waren met de toenmalige technologie, die vandaag misschien wel zouden kunnen.

Toch gaan erfgoed en de dagdagelijkse werking niet altijd even goed samen, aldus Filip. Als directeur van CC Brugge weet hij dat zorg dragen voor podiumtechnisch erfgoed geen vanzelfsprekend initiatief is. Het CC heeft immers als kerntaak om producties te maken en niet om het erfgoed te bewaren. Daar is immers tijd en geld voor nodig, dat er niet altijd is. Toch toont het project dat inmiddels is afgelopen dat er veel mogelijkheden bestaan: er waren veel geïnteresseerden en ook het CC heeft bijgeleerd: zo ontdekten ze bij het opruimen van het archief dat er nog heel wat technische fiches uit het verleden bestaan. Er is een voortschrijdend inzicht dat ook dit materiaal belangrijk is om te bewaren, ook voor onderzoek. Volgens Staf speelt podiumtechnisch erfgoed immers belangrijke rol binnen het brede veld van theatererfgoed ‑en onderzoek. Bovendien is het ook voor de theateropleidingen van belang om de context te bieden over hedendaagse praktijken, aldus Chris.

Een van de pijnpunten die naar voren kwam in het onderzoek van CEMPER naar podiumtechnisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel, was dat er gewoonweg geen plaats is voor dit erfgoed. Staf beaamt dit, en hoopt dat de Vlaamse museumsector toch bijdraait. Hoewel een museum misschien niet de ideale plaats is voor dit erfgoed als presentatieplaats, kan het wel fungeren als een belangrijke bewaarplek. Chris vult hierbij ook aan dat musea weinig expertise hebben met dit soort erfgoed, net omdat dit erfgoed tussen industrieel- en theatererfgoed valt en dus tussen wal en schip belandt.

Is er dan een toekomst voor podiumtechnisch erfgoed? Volgens de drie panelleden alvast wel: de consensus was dat als er samengewerkt en complementair gewerkt wordt, er veel mogelijk is. De problemen die er zijn, zijn er nu eenmaal en moeten we niet doorschuiven, maar net aanpakken. Deze inspiratiedag was alvast een stap in de goede richting: mensen hebben ideeën gekregen, zijn geïnspireerd geraakt door wat er mogelijk is met dit type erfgoed. We zijn met z’n allen benieuwd wat de toekomst nog zal brengen.