‘Airbag Festival maakt van Brugge de hoofdstad van het accordeon’

Met onder andere Roger Danneels, Louis Fiers en de balorkesten die ze speelden, kent Brugge een rijke accordeongeschiedenis. Dat gaf de aanleiding voor het tweejaarlijks Airbag Festival waarmee Cultuurcentrum Brugge — samen met vele partners — de Brugse accordeontraditie terug tot leven brengt. Het festival werd onlangs toegevoegd aan het Register voor inspirerende borgingspraktijken. Peter Roose, medeorganisator van het festival, vertelt ons over het festival en wat deze erkenning voor hen betekent.

Hoe is het Airbag Festival ontstaan?

“Het idee is ontstaan na een bezoek aan het Gitaarfestival Aalst aan het einde van de jaren 90. Op de terugweg waren Sonia De Bal (toenmalig directeur van CC Brugge), en ik over het festival aan het praten. We vroegen ons af wat de link was tussen Aalst en gitaren. Daarop gingen we verder: zou er in Brugge ook een bepaald instrument zijn dat we in de kijker kunnen zetten? We zijn er toen redelijk snel achter gekomen dat er tot de jaren 50 twee belangrijke, informele accordeonscholen waren: Louis Fiers en Roger Danneels hadden beiden een hele generatie accordeonisten opgeleid. Ook ik had daar herinneringen aan: Roger Danneels had een muziekwinkel die op mijn weg naar het centrum van Brugge lag. Ik vond het altijd betoverend om die accordeons in de winkel te zien staan naast andere orkestinstrumenten en mooi beschilderde conga’s.

Op basis van die rijke accordeongeschiedenis is stilaan het idee voor het festival ontstaan. We hebben een voorstel ingediend voor Brugge als Culturele Hoofdstad in 2002, maar het project werd toen niet uitgekozen. Dankzij de steun van de toenmalige schepen van cultuur en onderwijs, Yves Roose, en dankzij projectsubsidies hebben we het accordeonfestival toch kunnen verwezenlijken. In 2004 vond de eerste editie van Airbag Festival plaats. Het was de bedoeling om de geschiedenis van het accordeon in Brugge in de kijker te zetten, in combinatie met de hedendaagse accordeontradities. Daarnaast werd de mobiliteit van het instrument bespeeld door concerten op verschillende plaatsen te organiseren. Het festival moest zowel amateurs en liefhebbers als professionelen en echte virtuozen verenigingen.”

Hoe heeft het festival zich verder ontwikkeld?

“De eerste editie was een ​‘test’, maar eigenlijk was het vanaf het begin de bedoeling om een tweejaarlijks festival te organiseren. Het eerste jaar was het festival – dat toen een volledige maand duurde — ook heel breed. Daarna zijn we thematisch beginnen werken. Dat was niet alleen promotioneel interessant, het vergemakkelijkte ook de keuze uit het brede aanbod aan artiesten. Een thema waarrond we gewerkt hebben, was bijvoorbeeld ​‘accordeon in andere genres dan muziek’, zoals theater, dans, literatuur en beeldende kunst.

In de loop der jaren is er ook een vaste structuur ontstaan verspreid over twee weken: het festival wordt geopend op de Markt met een bekende naam binnen de accordeonwereld. — Bij de vorige editie in 2022 was dat Wör. — Samen met de stadsbeiaardier zorgden zij ervoor dat de accordeonklanken zich over de hele stad verspreiden. Tijdens de eerste week van het festival worden er concerten georganiseerd op verschillende locaties in de stad. De tweede week gaan de feestelijkheden door in de spiegeltent Magic Mirrors.”

Wie is er allemaal betrokken bij de organisatie van het accordeonfestival?

“In aanvang werd het festival gedragen door Cultuurcentrum Brugge, maar al heel snel vonden we partners over heel de stad. Tijdens de voorbereidende fase kwamen we bijvoorbeeld al bij het Volkskundemuseum terecht met de vraag of zij iets rond accordeon in hun collectie hadden. En inderdaad: ze hadden schilderijen, affiches, accordeons … Daar moesten we iets mee doen! Sinds de eerste editie van Airbag Festival worden er dus tentoonstellingen gehouden en concerten georganiseerd in combinatie met volksspelen uit het museum, zoals sjoelbakken, petanquen en krulbollen. Dankzij het festival heeft het Volkskundemuseum zijn collectie rond accordeon ook al uitgebreid.

Behalve het Volkskundemuseum zijn er nog veel samenwerkingen ontstaan. Zo zijn er verschillende locaties in de stad waar we concerten en tentoonstellingen organiseren: van Concertgebouw Brugge en De Werf/​Kaap tot Snuffel Youth Hostel en Musea Brugge. We vinden het daarbij belangrijk dat de concerten passen bij de werking van de locatie. Zo vond in 2022 in Snuffel een concert plaats voor jongeren met Buffo’s Wake, die een combinatie brachten van punkrockcabaret, gipsy en balkan.

Daarnaast is er een samenwerking met VLAMO die accordeonensembles van over heel Vlaanderen naar Brugge brengt, en met woonzorgcentra waaruit het thema ​‘Overbruggen’ ontstond. Daarbij sloegen we letterlijk de brug tussen het festival en Brugse woonzorgcentra. Soms worden we ook aangesproken door externe organisaties om een samenwerking aan te gaan. De provincie West-Vlaanderen stelde ons bijvoorbeeld voor om een Interreg project (Interregioneel project Vlaanderen Noord-Frankrijk) te doen samen met het accordeonfestival in Doornik. Daaruit is een internationale samenwerking ontstaan tussen de festivals in Brugge, Doornik, Rijsel en Tourcoing. Daarbij gingen we op zoek naar gelijkenissen tussen de accordeontradities in Vlaanderen en Noord-Frankrijk, we lieten artiesten vanuit Frankrijk overkomen naar Brugge en omgekeerd stuurden we Vlaamse artiesten naar Frankrijk en Wallonië. Tegelijk brachten we ook publiek naar de andere festivals toe. Hoewel die samenwerking nu niet meer loopt, ontvangen we nog jaarlijks Franse artiesten en publiek.

Naast de culturele partners krijgen we de steun van allerhande andere partners. Dat gaat van de technische dienst van de stad tot de ruimingsdienst, van de dienst onthaal tot de lokale politie. Het is een zeer breed gedragen festival geworden.”

Welke doelen willen jullie bereiken met het Airbag Festival?

“We willen voor een stuk de Brugse accordeongeschiedenis documenteren. Dankzij het festival komen we in contact met mensen die documenten of getuigenissen hebben, bijvoorbeeld omdat ze de balorkesten nog hebben meegemaakt.

Daarnaast willen we bezoekers het accordeon leren waarderen in al zijn facetten: van de traditionele tot de hedendaagse traditie. We bieden daarom verschillende genres aan. Zo speelden in 2022 3Men in a BoaT improvisatiejazz, Broes folk en Cliff & Katrien schlagermuziek. Er is voor ieder wat wils. Ook voor kinderen worden er activiteiten georganiseerd zodat ze het instrument spelenderwijs kunnen ontdekken.

Een ander belangrijk doel is ​‘beleving’. Op pleintjes wordt er spontaan gedanst; bij de concerten in combinatie met volksspelen in het Volkskundemuseum zie je mensen van verschillende generaties samenkomen; en bij voorstellingen op straat zijn er Bruggelingen, toeristen en toevallige passanten die een stoel nemen en erbij komen zitten. Het feit dat het accordeon die verbondenheid kan creëren, is voor ons heel belangrijk.

Verder leren bezoekers vaak onbekende stukken van Brugge kennen. Het Volkskundemuseum ligt bijvoorbeeld in een heel volkse, maar minder toeristische buurt. Heel wat mensen maken van de gelegenheid gebruik om het Volkskundemuseum of het Gezellehuis te bezoeken tijdens het festival. Je kan ook op plaatsen komen die normaal niet open zijn voor publiek.”

Hoe zijn jullie aan de slag gegaan met het erfgoed van accordeons?

“Tijdens de voorbereiding van het eerste festival hebben we veel opzoekingswerk gedaan. We lazen boeken en hadden contact met heel wat mensen: van accordeonisten die les hadden gekregen van Danneels en verzamelaars, zoals Charles Maeyaert, tot accordeonbouwer Callewaert. Er lagen ook heel wat foto’s, affiches, masterbanden, brieven … bij de Brugse families Danneels, Fiers en Lustenhouwer. We besloten al snel dat het belangrijk was om die archieven te documenteren, want wat zou ermee gebeuren bij het overlijden van de familieleden?

We hebben toen besloten om Radio 2‑journalist Nico Blontrock te contacteren. Hij had al verschillende boeken geschreven over Brugge. Nico is dan in de Brugse accordeongeschiedenis gedoken en schreef intussen een zestal publicaties – onder andere over Roger Danneels, Louis Fiers en de traditie van accordeon en danszalen — die bij verschillende edities van het festival werden uitgegeven. Die publicaties zijn ook opgenomen in de bibliotheek van Brugge en erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.

Daarnaast vormen tentoonstellingen een vast onderdeel van het Airbag Festival. We hebben tentoonstellingen opgezet rond Brugse accordeonisten; rond prullaria, zoals beeldjes, postkaarten en schilderijen; rond de nieuwe generatie accordeons vertrekkende vanuit Decap en zo verder. Voor de tentoonstellingen werken we ook samen met onze partners waar zich collecties rond accordeon bevinden. Zo kunnen zij ook hun publiek warm maken voor de tentoonstelling.

Ten slotte hebben we tijdens het Interreg project met Doornik, Rijsel en Tourcoing een cd-opname gemaakt waarbij we de gelijkenissen tussen de accordeontraditie in Vlaanderen en Noord-Frankrijk in de kijker zetten. Zo staat op de cd de Franse klassieker j’Attendrai naast de Brugse vertaling Zatten André.”

Heeft het festival eraan bijgedragen dat het accordeon populairder is geworden?

“Ja, dat denk ik wel. Bij de eerste editie van Airbag Festival was het opvallend hoeveel mensen zeiden dat het spijtig was dat je geen accordeon meer kon leren in Brugge. Yves Roose, schepen van cultuur en onderwijs, is daar heel snel op ingegaan. Sinds schooljaar 2005 – 2006 is er terug een accordeonklas in het conservatorium van Brugge. Die klas is ook meteen een vast onderdeel van het programma geworden: in de week voor de opening van het festival spelen alle niveaus van de opleiding in de Koninklijk Stadsschouwburg. Ze spelen eigenlijk de proloog van het festival. De eerste keer dat de accordeonklas tijdens het festival speelde, waren de vrouw en dochter van Roger Danneels er ook bij. We konden zien dat ze heel trots waren, want het was mede dankzij hun man en vader dat die klas op het podium stond. Het geeft een enorme voldoening om zoiets te zien.

We merken ook dat het accordeon en verhalen errond meer leven in Brugge. Zo heb ik heel wat collega’s die verhalen rond accordeon en balorkesten horen van hun ouders en grootouders die zonder het festival waarschijnlijk nooit verteld waren. Zelfs verhalen die geen rechtstreekse link hebben met het accordeon, zoals een zatte agent die in de vaart is gereden, komen zo naar boven. En ook binnen organisaties wordt er bewuster rond de Brugse traditie gewerkt. Op de zolder van de Stadsschouwburg is er bijvoorbeeld een tentoonstelling rond podiumtechnieken waar ook platen van Roger Danneels staan met een vermelding dat de opname in de Schouwburg werd gemaakt.

Het festival en de Brugse accordeontraditie krijgen ook weerklank in de pers. Zo lazen we al verschillende keren ​‘Airbag Festival maakt van Brugge de hoofdstad van het accordeon’.”

Wat betekent de erkenning op het Register voor inspirerende borgingspraktijken voor jullie?

“We waren eigenlijk echt verrast. We waren altijd zoveel bezig met de organisatie van een evenement dat we niet zoveel hebben stilgestaan bij het bredere plaatje. We weten nog altijd niet goed door wie we geselecteerd werden. Natuurlijk zijn we ook heel trots. En we merken dat de erkenning echt leeft onder de mensen.

De erkenning heeft ons ook doen beseffen dat we al veel kansen hebben laten liggen in het verleden. We vonden het heel waardevol dat de accordeontraditie in Brugge bewaard werd, maar we hebben niet echt verder gekeken of het ook waardevol kan zijn voor een bredere regio of zelfs voor heel Vlaanderen. Dat zijn dingen waar we nu wel over gaan nadenken.

Daarnaast gaan we urgenter inzetten op het verzamelen van getuigenissen uit de periode van Roger Danneels, Louis Fiers en de balorkesten die ze speelden. Mensen die toen leefden zijn intussen een stuk in de 90 en als we nog getuigenissen willen verzamelen binnen de juiste context moet het echt nu gebeuren.

We hebben ook gemerkt dat we weinig documentatie hadden van de eerste edities van Airbag Festival. We zijn dus bewuster met dat materiaal beginnen omgaan: we hebben materiaal van externen verzameld en deze zomer hebben we dat allemaal gecatalogeerd. We hebben nu ook vaste fotografen die alles op beeld vastleggen.”

Wat zijn jullie ambities voor het volgende festival?

“Tijdens de vorige editie merkten we wat al die activiteiten in de spiegeltent en de open lucht – mede dankzij het goede weer — teweeg konden brengen. Er was een enorme beleving en daar willen we nog sterker op gaan inzetten. Daarbij willen we nog meer partners betrekken en wordt in verschillende richtingen gedacht. Waarom bijvoorbeeld niet chocolatiers betrekken die accordeonchocolaatjes maken, bakkers kunnen accordeonkoekjes bakken, modeontwerpers kunnen speciale kostuums ontwerpen … We willen ook de mobiliteit van het instrument verder inzetten door op nog meer plaatsen in de stad te spelen, zoals een ontwijde kerk, een fabriek of winkels. Het accordeon en de muziek zal altijd deel blijven van het festival, maar het zal de bron vormen van een grotere beleving.

Iets anders waarop we willen inzetten, is streaming. Bij een editie tijdens corona hebben we concerten gelivestreamd naar woonzorgcentra. De bewoners konden toen verzoeknummers indienen met een boodschap. Er waren niet alleen woonzorgcentra uit Brugge, maar ook tientallen woonzorgcentra van buiten de regio die de link hadden aangevraagd. Dat was voor ons een nieuwe ervaring en een teken dat we sterker moeten inzetten op streaming. Het is daarom de bedoeling om vanaf nu één of twee activiteiten te livestreamen.

Ten slotte zijn we bezig met de voorbereiding van een theaterstuk. Het idee ontstond op basis van Magic Palace, een theaterstuk van MartHa!tentatief over de danstraditie in Antwerpen vóór de opkomst van discotheken. Net als het MartHa!tentatief willen we gebruik maken van getuigenissen die we verzameld hebben. Voor de verhaallijn baseren we ons op een anekdote rond de oude danszaal Le Vieux Bruges en de eerste ​‘hoge brug’ aan de Katelijnepoort die opgeblazen werd omdat hij niet aan de veiligheidsvoorschriften voldeed. Het theaterstuk zal begeleid worden met accordeonmuziek uit die tijd. Een juiste timing voor de realisatie van dit project is er niet, maar het is een stille droom dat het er toch ooit van komt …”