De poppencollectie van Paul Schoonens

De collectie Paul Schoonens bevat stangpoppen, rekwisieten en een handgeschreven scenario gecreëerd door vader en zoon Schoonens uit Vilvoorde, gebruikt op de foor tussen 1895 en 1952. In deze periode voerde de familie Schoonens traditioneel poppenspel op tijdens foren in het ganse land. Ze behoorde tot de allerlaatsten die dit beroep in Vlaanderen uitoefenden. De stangpoppen behoren tot de traditie van het poppentheater Toone uit Brussel, al moet verder onderzoek de link tussen beide verder uitspitten. 

De poppen van Paul Schoonens zijn een bijzonder zeldzame getuige van geromantiseerd volksvermaak op de kermis, een reizende traditie die nauwelijks overgeleverd is. De collectie geeft een beeld van de wijze waarop werd gespeeld: poppenhoofden konden na elke voorstelling worden gewisseld, de kledij werd telkens aan de figuur aangepast, een kapot hoofd kon snel worden vervangen, hersteld (met gekleefde lappen!) en gemaakt, de pruiken werden zelf met gekleurd vlas gemaakt, handen konden worden vervangen aan rompen enz. Deze collectie poppen en rekwisieten behoren tot het speelmateriaal van de laatste generatie van ​‘moderne’ rondreizende vaganten met poppentheater. Het zijn unieke figuren te situeren aan het einde van een historische evolutie: het reizend poppentheater werd na een sterke opleving tussen 1850 – 1950 verdrongen door o.a. de opkomst van de film/​cinema en andere mooiere ​‘mechanische snufjes’ op de kermis. Het poppentheater als volksvermaak kreeg de genadeslag – getuige daarvan het stopzetten van de bedrijvigheid van de familie Schoonens begin de jaren ​‘50.

Waarde, kenmerken en staat van de collectie

De collectie omvat 7 volledige stangpoppen, 12 rompen, 22 koppen, 9 paar handen en 2 linkerhanden, 36 rekwisieten (zwaarden, geweren, etc.), 12 hoofddeksels, 35 aparte stukken kledij (waaronder harnasonderdelen), 1 mand en 5 kisten, 1 zak jetons en 1 kladfragment (1895−1952).

De poppen en rekwisieten werden jarenlang bewaard op de vochtige zolder van de kleinzoon van Paul Schoonens, in slechte omstandigheden en omgeven door ongedierte. Via Dhr. Vandeville uit Grimbergen, die heel wat moeite deed om de poppen van vernietiging te vrijwaren, is het restant van deze collectie nu in handen van Alain Verhelst (DRAAD-poppentheater).

Een aantal poppen zijn in goede staat, de overige moeten gereinigd en gerestaureerd worden (vooral de kledij is in slechte staat). Ze variëren in grootte tussen 1m en 1,20m (zonder stang). Rompen werden uitgevoerd in textiel voor matrassen en opgevuld met stro of ander organisch materiaal. De kledij van de ridders bestaat uit op maat gemaakt textiel, bewerkt ijzer en koper. In een van de oudere hoofden uit gelijmd krantenpapier lezen we het jaartal 1898. Ook op andere koppen, meestal in gips gegoten, vinden we jaartallen uit het interbellum of vroeger. Eén pop is op de dij voorzien van het jaartal 1930.

Naast de poppen zijn ook rekwisieten in de oorspronkelijke kisten bewaard: hoeden, bijlen, zwaarden, goedendags, helmen,… Ze bevinden zich in goede staat. Ook reservehoofden, reservehanden, kledij, prularia tot zelfs de jetons die toegang gaven tot de act behoren tot deze collectie. Bij sommige reservehoofden bladdert wat verf af door geleden vochtigheid en moet er gerestaureerd worden. In de punthoed van de magiër-stangpop werd een kladfragment van een verhaal in potlood gevonden. Dit origineel uitgeschreven scenario geeft ons een goed beeld van de volkse, geromantiseerde en simpele fooract waar het hier om ging.

Collectie tentoongesteld

Een selectie poppen werd o.m. tentoongesteld in de expo ​‘Poppen op de Rode Loper’ (18 — 26 juli 2016, Augustijnenklooster, Gent).

Bibliografische referenties

• Vandenbroucke, J., ​“Het poppenspel in de Nederlanden”, Antwerpen: 1946, p. 73.
• Longcheval, A. & L. Honorez, ​“Toone et les Marionettes de Bruxelles”, Paul legrain, Brussel: 1984.
• Van der Elst, E., De Marionetten in België, Sprimont: 1997, p. 24 – 25, p. 79 – 117.

Uit: Els Silvrants-Barclay en Luk Van den Dries, Topstukken uit de theatergeschiedenis. Proeflijst (onderzoeksrapport in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap). Universiteit Antwerpen, september 2012.
Met dank aan de onderzoeksgroep Research Centre for Visual Poetics (UA) en de geconsulteerde experten.