Eene schone verzameling: klavecimbelmuziek uit onze 18de eeuw

Het is misschien beter bekend dat Mozart ooit op bezoek was in Antwerpen en Brussel in de late jaren 1760 dan dat we ons kunnen voorstellen welke muziek zijn tijdgenoten in de Lage Landen componeerden. Klavecinist en onderzoeker Ewald Demeyere ging op zoek naar wat zich aan het klavier afspeelde in de periode tussen de late Vlaamse polyfonie (tot de vroege 17^de eeuw) en de romantiek en vond nieuwe pareltjes. Gevorderden kennen wellicht de symfonieën van Pieter van Maldere en François-Joseph Gossec, de opera’s van Grétry, de vioolmuziek van Willem Gommaar Kennis of de beiaardwerken van Matthias Vanden Gheyn. Maar dat er nog veel meer te ontdekken valt, bewijst het werk van Ewald Demeyere. Na een opname van de volledige ​“Pièces de clavecin” van Joseph-Hector Fiocco (1731) brengt hij nu opnieuw onbekend werk van zes componisten bij elkaar. Dat alles op een prachtig instrument, een klavecimbel van Joannes Daniel Dulcken uit 1747, eigendom van het Antwerpse Vleeshuis. Ook voor de muziek zelf hoefde Demeyere nauwelijks het huis uit: hij putte zijn partituren uit de rijke collectie van het Antwerpse Conservatorium, waar hij docent is.

De nieuwe opname is het resultaat van een artistiek onderzoeksproject aan datzelfde conservatorium, waarbij Demeyere op zoek ging naar kwalitatieve klavecimbelmuziek uit de Zuidelijke Nederlanden van de achttiende eeuw. Hij stuitte daarbij voornamelijk op werk van een generatie componisten geboren rond het begin van de eeuw: Josse Boutmy en Ioannes De Boeck werden beiden geboren in 1697, Dieudonné Raick in 1703. Op de CD zijn verder ook Charles-Joseph van Helmont (anno 1715) en Natalis Vander Borcht (1729) vertegenwoordigd; de jongste componist is Ferdinand Staes (geboren in 1748).

Het schaamrood hoeft u niet naar de wangen te stijgen als u deze namen nooit eerder heeft gehoord; hun werk verschijnt zelden op de concertprogramma’s of is nauwelijks op cd opgenomen. Over enkelen is ook zo goed als niets bekend, zoals Natalis Vander Borcht of Ioannes De Boeck. Zoals het een goed onderzoeker betaamt, ging Demeyere dan maar zelf op speurtocht in het repertoire zelf, in de oudere literatuur (Vander Borcht) en in recent onderzoek (dat van Godelieve Spiessens over De Boeck).

Daarentegen waren Boutmy, Raick, Van Helmont en Staes in hun tijd wél muzikale celebrities, die in de hoogste kringen verkeerden: de prinsen van Thurn und Taxis, de hertogen van Arenberg of het hof van Karel van Lotharingen. Alle componisten waren verbonden aan de belangrijke kerken in Antwerpen, Brussel, Gent en Leuven. Hun muziek laat horen dat ook in de achttiende eeuw de Nederlanden een echt kruispunt van culturen en invloeden bleven. Zowel Franse als Italiaanse invloeden zijn te horen in de keuze van dansen, ritmiek en versieringsstijlen.

De bronnen voor de muziek op de opname zijn bijzonder zeldzaam, unica of herontdekte stukken, zoals het goed bewaarde Antwerpse exemplaar van Boutmy’s ​“Troisième livre de pièces de clavecin” (waarvan er slechts één ander exemplaar, in vrij slechte staat, wordt bewaard in Michigan). Tot slot bevat de opname enkele selecties uit een anoniem handschrift met 18^de- of vroeg-19^de-eeuwse afschriften, getiteld Delen eener verzameling van muziekstukken voor klavecimbel, piano of orgel.

Verder lezen

• De gedigitaliseerde partituur van de anonieme ​“Deel eener verzameling van muziekstukken voor clavecimbel, piano of orgel” is te raadplegen op de site van de conservatoriumbibliotheek (www​.artesis​.be/​c​o​n​s​e​r​v​a​t​orium).
• Ewald Demeyere publiceerde een toelichting bij zijn CD in twee afleveringen van het tijdschrift van het conservatorium, ​“Forum” (jaargang ¹⁸⁄₆ en ¹⁹⁄₁; zie http://​www​.artesis​.be/​c​o​n​s​e​r​v​a​t​o​r​i​u​m​/​c​u​l​t​u​r​e​e​l​/​t​i​j​d​s​c​h​r​i​f​t​-​f​o​r​u​m.htm).
• Het onderzoek van Godelieve Spiessens is inmiddels verschenen: ​“Pater Joannes De Boeck, organist van de Antwerpse minderbroeders en vermoedelijke auteur van twee gedrukte klavierboeken van ca. 1735”, Orgelkunst ³⁵⁄₁ (2012), p. 37 – 42.