Fanfarecultuur wint Ultima voor immaterieel erfgoed

Dinsdag 18 mei 2021 werden de Ultimas uitgereikt. Deze Vlaamse cultuurprijzen worden sinds 2003 uitgereikt door de Vlaamse overheid aan toonaangevende artiesten, kunstenaars, organisaties of gezelschappen. 

De Ultima ​‘immaterieel erfgoed’ 2020 ging naar de fanfarecultuur, vertegenwoordigd door VLAMO, de Vlaamse amateurmuziekorganisatie. Een resultaat waar CEMPER bijzonder trots op is. Fanfarecultuur: het fanfareorkest van de Lage Landen werd namelijk in 2020 opgenomen op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. CEMPER begeleidde VLAMO bij deze inventarisaanvraag. De borgingsacties die hieruit voortkwamen werden dus, na de erkenning, een tweede maal beloond met de Ultima voor immaterieel erfgoed. 

Fanfareleven in Vlaanderen 

Fanfares zijn iets typisch van bij ons. Door zijn bezetting onderscheidt de fanfare zich van andere (blaas)orkesten. De orkestvorm met koperblazers, saxofoons en slagwerk, ontstond in onze contreien en is tot op vandaag een unieke orkestvorm, die vooral beoefend wordt in de Lage Landen, in tegenstelling tot bv. harmonieorkesten en brassbands, die je over de hele wereld vindt.

De meer dan 300 fanfares in Vlaanderen staan garant voor een rijk verenigingsleven, waarbij het samen muziek en plezier maken centraal staan. De fanfare heeft een laagdrempelig, cultuur-participatief en sociaal karakter. Naast de repetities, concerten en optredens, maken de bijkomende activiteiten (zoals bv. geldinzamelingen, eetfestijnen, jeugdwerking en concertreizen) integraal deel uit van de fanfarecultuur.

Muzikanten voelen zich gewaardeerd en delen een groepsgevoel. Jong en oud, van beginners tot beroepsmuzikanten, hebben er hun plaats en maken samen muziek. Het is ook een instrument tot sociale inclusie, over beroep en afkomst heen. In een geglobaliseerde samenleving draagt de fanfarecultuur bij aan de lokale samenhang, zeker in meer landelijke gebieden. De fanfarecultuur heeft dan ook een groot maatschappelijk belang. 

Borgen van de fanfarecultuur door VLAMO 

VLAMO stimuleert en promoot de instrumentale amateurmuziek in Vlaanderen. Fanfares en andere muziekverenigingen kunnen bij hen terecht voor ondersteuning zoals advies, coaching, verzekering en educatief materiaal. Ze organiseren evaluatieconcerten en vormingsmomenten, en lobbyen voor de amateurkunsten bij het beleid. 

Specifiek voor fanfares, stimuleert VLAMO het componeren van nieuw en kwalitatief fanfarerepertoire. Hiervoor organiseren ze tweejaarlijks een compositiewedstrijd, met daarnaast een compositieopdracht naar aanleiding van het VLAMO Open Fanfarekampioenschap. Zo is VLAMO in 2021 exclusief op zoek naar nieuwe compositie voor fanfare voor de VLAMO Compositiewedstrijd en organiseren in september een workshop rond fanfarecompositie en ‑orkestratie.

Ook tijdens de COVID-19 pandemie stond VLAMO de fanfares en andere muziekverenigingen bij met zakelijk advies, tips over het aanvragen van steunmaatregelen en subsidies, en werkte specifieke coronarichtijnen en ‑draaiboeken voor de sector uit. Ze gaven ook tips over hoe amateurmuzikanten ​‘vanuit hun kot’ samen-solo-filmpjes konden maken. 

Op zondag 9 mei organiseerde VLAMO Fermate, een eerbetoon aan de coronaslachtoffers maar ook een moment van online verbondenheid, waarbij amateurmuzikanten op verschillende plaatsen in het land om 11.00 uur synchroon het muziekstuk Circles of Consolation van Klaas Coulembier brachten. 

Van erkenning tot Ultima 

In 2019 en 2020 begeleidde CEMPER VLAMO met hun aanvraag om de fanfarecultuur in Vlaanderen te laten erkennen op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. Een traject waarmee VLAMO wil inspelen op de noden van fanfares om hun orkestvorm, muziek, unieke sound en de cultuur die errond hangt een toekomst te geven. 

Bij zo’n inventarisaanvraag staat de erfgoedgemeenschap centraal; dat zijn de mensen die de fanfarecultuur een warm hart toedragen. Zij werden nauw betrokken bij de aanvraag. Met een enquête bracht CEMPER de fanfarecultuur anno 2019 in kaart. Wat is de ​‘fanfarecultuur’? Wat zijn de belangrijkste werkpunten om de muziektraditie een mooie toekomst te bieden? 

Kijk hier voor de samenvatting van de resultaten van het rapport. 

Vervolgens organiseerden we provinciale rondetafelgesprekken om de erfgoedgemeenschap te informeren over het inventaristraject, de resultaten van de enquête te verfijnen en de SWOT-analyse op punt te stellen. Vanuit die gesprekken stelden een 10-tal fanfareliefhebbers zich kandidaat om deel uit te maken van de werkgroep. 

CEMPER begeleidde de bijeenkomsten van die werkgroep om het borgingsplan uit te werken en het aanvraagformulier voor te bereiden. De gezamenlijke inspanningen van de erfgoedgemeenschap, VLAMO en CEMPER werden in juli 2020 bekroond met de erkenning van de fanfarecultuur als immaterieel cultureel erfgoed.

Op 18 mei 2021 volgde de Ultima 2020 voor Immaterieel Erfgoed. De jury van de Ultimas loofde onder meer het groot maatschappelijk belang en het dynamische karakter van de fanfarecultuur. VLAMO mocht de prijs als vertegenwoordiger van de fanfarecultuur in ontvangst nemen. 

Dit is een fantastische erkenning voor de hele erfgoedgemeenschap van de fanfarecultuur en bij uitbreiding de hele amateurmuzieksector, over alle disciplines heen. De wortels van het Vlaamse muziekverenigingsleven zoals we het vandaag de dag kennen – toegankelijk, cultuur-participatief, sociaal – liggen immers bij de fanfarecultuur. 

We wensen de fanfarecultuur en VLAMO van harte proficiat met de Ultima ​‘immaterieel erfgoed’! 

Meer info

• Ultimas Laureaten 2020
• Herbekijk de prijsuitreiking van de Ultimas (Fanfarecultuur vanaf 01:15:40)
• Lees meer over de fanfarecultuur op de website van VLAMO

In de media

• Klara. Jan Matthys, algemeen directeur van VLAMO komt op woensdag 19 mei langs in de studio van Music Matters tussen 13 en 14 uur 
• VRT NWS: ​“In een fanfare zitten alle generaties bij elkaar en vervagen de verschillen”