Topstuk voorgesteld: Antifonarium van Vorst

Het Groot Antifonarium, afkomstig uit de vrouwenabdij van Vorst, werd in 2007 erkend als topstuk. Alleen al door zijn vorm en omvang is het een uniek stuk: het bestaat uit vijf grote delen, die samen 1800 folio’s tellen. De volumes zijn verlucht met meer dan honderd taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament, waarin vaak minder gebruikelijke thema’s op een eerder ongebruikelijke wijze zijn uitgewerkt.

Het zangboek zou in 1500 – 1502 door abdis Margaretha van Gavere de Liedekercke besteld zijn bij kopiist Juliaan Van Gaver. De verluchting ontstond in Henegouwen in de omgeving van de meester van Rolin. Het Groot Antifonarium van Vost is een toonbeeld van de Gent-Brugse stijl. De Vlaamse miniatuurkunst beleefde in deze periode een hoogtepunt wat internationale belangstelling en uitstraling betreft. Veel werd vervaardigd in Vlaanderen, slechts weinig bleef er bewaard.

Wat is een antifonarium?

Een belangrijk onderdeel van de liturgie is het officie of getijdengebed. Per dag zijn er zeven gebedsmomenten. Tijdens zo’n gebedsmoment worden psalmen gereciteerd. De psalmen worden voorafgegaan en gevolgd door antifonen (gezangen). Alle psalmen en gezangen staan neergeschreven in een antifonarium.

Een antifonarium omvat de gezangen van het volledige liturgische jaar. Dat zijn er erg veel. Daarom werden ze vanaf de 13^de, 14^de eeuw uitgeschreven in verschillende delen die samen het antifonarium vormden. Het Groot Antifonarium van Vorst is zeer waardevol omdat alle vijf de volumes samen intact bewaard zijn.

Een voorbeeld uit het Groot Antifonarium van Vorst

Hieronder zie je een voorbeeld uit het eerste volume van het Groot Antifonarium van Vorst. Bovenaan de pagina staat in het rood ​‘Sabbato in septuagesima ad vesperas antiphona’ geschreven. Dat betekent dat het een antifonarium is dat bij het avondgebed (ad vesperas) op een zaterdag (sabbato) gezongen wordt.

Op verschillende plaatsen op deze pagina zie je in het rood ​‘ps’ staan. Dat is de afkorting voor ​‘psalmus’. Daarna volgen de eerste woorden van de psalm. De psalm werd verder niet uitgeschreven. Men werd verondersteld om deze uit het hoofd te kennen. Na de psalm volgt een antifoon dat soms aangeduid wordt met een rode ​‘a’ en steeds begint met een verluchte letter.

Bronnen

• Groot antifonarium van Vorst, vol. 1. (z.d.). BALaT KIK-IRPA.
• P. Mannaerts, persoonlijke communicatie, 15 september 2022.
• PARCUM. (2017). Tentoonstellingscatalogus ​‘Van de wereld’.
• Topstukkendatabank Vlaanderen. (2007). Antifonarium van Vorst.