Podiumtechnieken in de kijker gezet
Doorheen 2023 sprak CEMPER (oud-)podiumtechnici over hun immaterieel erfgoed. Ze vertelden hoe ze een scène belichten, op welke manier ze met elkaar communiceren tijdens een voorstelling, welke geluidseffecten ze maken en meer. Die kennis, gewoonten en verhalen brachten we dit voorjaar samen in negen teksten over podiumtechnieken. Daarmee zetten we immaterieel podiumtechnisch erfgoed in de kijker op onze website en op immaterieelerfgoed.be.
Werken als podiumtechnieker
Achter de schermen van theaters, opera’s en cultuurcentra (later ‘huizen’) wordt hard gewerkt om een voorstelling waar te maken. Onder hen zijn de podiumtechniekers die verschillende specialiteiten hebben: geluidstechniekers, lichttechniekers en machinisten (die zorgen voor het decor). In kleine huizen kan het voorkomen dat de verschillende functies door één of twee technieker(s) worden uitgevoerd. In grotere huizen zijn de functies sterker afgebakend en kan er een toneelmeester zijn die iedereen aanstuurt.
Omdat voorstellingen vaak in het weekend spelen, moeten podiumtechniekers veel in het weekend werken. Een werkweek start dan bijvoorbeeld op dinsdag en eindigt op zondag. De werkdag van een podiumtechnieker is sterk afhankelijk van de werkplek en de fase waarin de productie zit. In grote lijnen kunnen we een onderscheid maken tussen kleine en grote creërende en ontvangende huizen. Daarnaast kan de productie in ontwikkeling, opbouw, repetitie, voorstelling of afbouw zijn.
Belichten van de scène
De belichting is een essentieel onderdeel van theater‑, dans- en muziekvoorstellingen. Licht zorgt er enerzijds voor dat je kan zien wat er op het podium gebeurt. Anderzijds kan licht een bepaalde sfeer creëren of een verhaal vertellen. Je moet als lichttechnieker bepalen welke spots daarvoor nodig zijn, de spots inhangen, ze richten en ze tijdens de voorstellingen bedienen.
Lees wat een basisopstelling inhoudt, wat lichtontwerp juist is en hoe licht een verhaal kan vertellen:
Volgspots bedienen
Volgspots zijn krachtige schijnwerpers die vaak op een verhoogd platform aan de achterkant van de zaal of in de buurt van het podium worden geplaatst. Ze dienen om de aandacht te vestigen op specifieke artiesten, bewegingen of momenten op het podium óf voor het creëren van een bepaalde sfeer. Het soort spots dat wordt gebruikt en de manier van bedienen door podiumtechnici is in de loop der jaren sterk veranderd.
Lees over de kunst van het volgen en over verschillende soorten volgspots doorheen de jaren:
Geluidseffecten creëren
Het suizen van de wind, het gebulder van de donder, het gekletter van paardenhoeven … er zijn veel geluiden die bij een voorstelling kunnen horen. Vandaag opent de geluidstechnieker vaak een computerprogramma waarin duizenden opgenomen geluiden staan. De technieker volgt het verloop van de voorstelling mee via een script en klikt het juiste geluid aan op het juiste moment. Maar voordat platenspelers, bandopnemers of computers bestonden, moesten geluiden live gemaakt worden in de coulissen, achter de scène. Ook vandaag wordt soms gekozen om geluidseffecten live te creëren. Er bestaan verschillende technieken om allerlei soorten geluid na te bootsen.
Ontdek technieken om het geluid van wind, regen, donder, paard en kar en meer na te bootsen:
Speciale effecten creëren
Podiumtechnici kunnen allerlei speciale effecten in het theater doen verschijnen. Brandjes op scène, geur verspreiden in de zaal, geweerschoten, vuurfonteinen, confettikanonnen, regen, noem maar op. Veel effecten worden op maat van de voorstelling gemaakt. Het lastige hierbij is het onder controle houden van de effecten. Het is niet moeilijk om iets in brand te steken op het podium, maar je moet bepalen hoe hoog de vlammen gaan, de situatie veilig houden en zorgen dat het stopt wanneer je wil dat het stopt. Dit vraagt veel inventiviteit en oefening.
Ontdek hoe een aantal van die speciale effecten gecreëerd worden:
Trekkenwanden bedienen
De trekkenwand is de installatie in het theater met op- en neergaande buizen waaraan decordelen, lichten en geluidselementen worden opgehangen. De podiumtechnicus kan achter de schermen de onderdelen laten bewegen door de trekken aan te sturen. Ook sommige decorstukken die vast op het podium staan worden aan het systeem opgehangen bij de opbouw en om te zorgen dat ze tijdens de voorstelling niet omvallen.
Vroeger werd de trekkenwand bediend met de hand. Op dit moment hebben de meeste podia een computergestuurde trekkenwand. De technici moeten heel goed de functionaliteiten en beperkingen van hun systeem kennen, ze moeten daarmee kunnen spelen en ook een goed begrip hebben van de mechanica die erachter zit.
Lees meer over de bediening van de trekkenwand:
Werken met touwen
Touwen werden vooral vroeger door podiumtechniekers gebruikt als standaardverbindingsmiddel. Wat nu vaak met straps of andere connectiesystemen vastgemaakt wordt, werd vroeger met touwen gedaan. Sommige podiumtechniekers maken ook vandaag nog gebruik van touw, omdat het heel flexibele en betrouwbare verbindingsmiddelen zijn. Al moet je heel goed weten wat je doet opdat het veilig is. Je moet je knopen kennen en de kwaliteit van de touwen kunnen nakijken. Touwen kunnen namelijk rotten en als je dat niet ziet, heb je een probleem.
Lees meer over het gebruik van touwen op de scène:
Werken met houten machinerie
Van de tijd van de Romeinen tot aan de industriële revolutie was machinerie in het theater van hout. Het constructiestaal, dat vanaf de industriële revolutie beschikbaar was verving geleidelijk aan het hout. In sommige theaters zijn er nog houten elementen van vroeger aanwezig. Nieuwe houten machinerie wordt nog altijd op maat gemaakt voor specifieke producties, naar wens van de regisseur.
In grote lijnen kunnen met houten machinerie vier soorten bewegingen gemaakt worden:
- Doeken en decorelementen kunnen naar boven worden weggetrokken.
- Panelen en decorstukken kunnen vanuit de coulissen naar binnen of naar buiten geschoven worden.
- Decors, decorstukken, meubels of mensen kunnen uit het ondertoneel (de ruimte onder het podium) naar boven worden gebracht.
- Daarnaast is het mogelijk om mensen of voorwerpen te laten vliegen.
Ontdek hoe die bewegingen met houten machinerie gemaakt worden en hoe dit vandaag nog toegepast wordt:
Communiceren achter de scène
Podiumtechnici communiceren achter de schermen op verschillende manieren om een soepele uitvoering van de productie te garanderen. Het publiek mag daar natuurlijk niets van merken. De manier waarop ze communiceren, maar ook de mate waarin wordt gecommuniceerd, heeft een grote evolutie doorgemaakt in de loop der jaren.
Lees over de mythe van fluitsignalen, over de ‘drie kloppen’, de evolutie van lichtsignalen tot hoofdtelefoons, ‘cour’ en ‘jardin’, en de autonomie van podiumtechnici:
Deze teksten werden geschreven met dank aan de volgende (oud-)podiumtechniekers: Chris Van Goethem (RITCS), Jesse Jansens (De Munt), Jerome Maeckelbergh (theatrEurope), Karel Clemminck (VIERNULVIER), Paul Kox (De Warande), en vrijwilligers van Stadschouwburg Brugge.
Ook interessant
Erfgoed in de schijnwerpers: podiumtechnisch erfgoed als leermiddel in het beroepssecundair onderwijs
Noord-Indische klassieke muziek: een traditie van meester op leerling doorgegeven
Topstuk voorgesteld: Schets van Beethovens eerste pianosonate
