Topstuk voorgesteld: Fragmenten van twee muziekrotuli

Fragmenten van twee muziekrotuli uit het Tongers Stadsarchief werden in 2007 erkend als Vlaams topstuk. Ook stukjes van oude perkamenten muziekdragers hebben een eigen verhaal; in dit geval zijn ze van belang voor een inzicht in de ontwikkeling van de Franco-Vlaamse polyfonie.

Het Stadsarchief van Tongeren bezit diverse fragmenten en losse bladen die men terugvond in boekbanden. Daar werden ze eertijds gebruikt als materiaal om de boekbanden te verstevigen. Enkele van deze stukken trekken de aandacht omwille van de grootte van de vellen. Men vond deze vellen terug in de boekband voor het archief van het Begijnhof van Tongeren (Archief van de Infirmerie. Boekhouding, 1439), waar ze als kaft dienst deden. Voor onderzoekers van de middeleeuwen zijn deze fragmenten belangrijke bronnen. Vaak worden de boekbanden gedemonteerd om de fragmenten apart te kunnen bewaren. Soms kan de geschiedenis van zo’n fragment getraceerd worden en kan men de vorige eigenaar of de auteur identificeren.

Professor Karl Kügle heeft deze fragmenten met muzieknotatie (rode vijflijnige notenbalken, zwarte mensurale notatie) uitgebreid onderzocht. Vooral op basis van de afmetingen van de vellen (290 x 150 mm; 285 x 105 mm), de snijvlakken en de soms onvolledige muzieknotatie kan worden aangenomen dat het om fragmenten van twee verschillende rollen of rotuli gaat. Rotuli met muzieknotatie zijn uitzonderlijk.

De muzikale inhoud van de fragmenten biedt extra informatie: ze bevatten Franse chansons uit de 14^de eeuw. Concordantie kan voorlopig twee werken identificeren: een van een anonieme componist en een van Guillaume de Machaut (ca. 1300 – 1377). De andere chansons zijn unica en vormen een aanvulling op het repertoire aan Franse chansons uit deze periode. De aanwezigheid van de bijna eigentijdse Franse of zelfs Parijse chansons in Tongeren is opmerkelijk.

Op basis van handschriftenonderzoek en van de aanwezige muziek dateert men de fragmenten omstreeks 1375 en neemt men aan dat ze in Parijs of een andere Noord-Franse grote stad werden vervaardigd. Hun aanwezigheid in Tongeren ten laatste in de vroege 15^de eeuw, getuigt over de verspreiding van de muziek uit de ars nova. Op basis van deze fragmenten en andere bronnen kan worden aangenomen dat de circulatie van deze muziek mee de ontwikkeling van de Franco-Vlaamse polyfonie heeft gestimuleerd. Dat bewijst hoe enkele perkamenten snippers belangrijke informatie over het lokale muziekverleden kunnen bevatten.

Bronnen en literatuur

• Kügle, K. (1994). Fourteenth- and Fifteenth-Century Music Fragments in Tongeren. In B. Hagg, F. Daelemans, & A. Vanrie (Red.), Musicology and Archival Research (pp. 472 – 521). Algemeen Rijksarchief.
• Schreurs, E. (1995). Anthologie van muziekfragmenten uit de Lage Landen (pp. 22 – 23).