Home Nieuws Topstuk voorgesteld: Verzameling Theysbaert

Topstuk voorgesteld: Verzameling Theysbaert

De Verzameling Theysbaert werd in 2014 erkend als Vlaams topstuk. Het is een handboek dat in de 16de eeuw toebehoorde aan de familie Theysbaert uit Wach(te)beke. Het werd door verschillende leden van de familie aangevuld. Het handboek bevat Nederlandse en Franse spreuken en refreinen, rekeningen en notities, en een afschrift van drie toneelspelen:

  • Ghewonelicke vruecht — een tafel speelken van twee personagen om up der dry conynghen avond te spelen;
  • Eenen man ende een wijf, ghecleet up zijn boerssche — een tafelspeelken van twee personagien ghecleet up zijn boerssche;
  • De clute van nu noch — Een ghenouchelicke clute / van nu noch van iiij personagien / te weten den Man den Ghebuer / dWyf ende die Pape.

Wie van de familie Theysbaert de afschriften van deze toneelstukken maakte, is niet gespecifieerd in het handschrift en dus onduidelijk. Aangezien het wellicht om het oudste deel van de bundel gaat, zouden ze wel eens van de hand van Adriaan Theysbaert kunnen zijn, de vader van Daniel en grootvader van Michiel Theysbaert die de bundel in 1570 en 1598 onder hun naam aanvulden met respectievelijk notities en rekeningen, en een reeks Nederlandse en Franse spreuken en refreinen. Onderzoekers vermoeden dat de toneelspelen opgetekend werden tussen 1555 en 1560. De spelen zelf zouden nog ouder zijn: van het eind van de 15de of begin 16de eeuw.

De Clute van Nu Noch was een bijzonder populaire en levendige klucht. Waarschijnlijk behoorde die samen met de twee andere toneelstukken uit dit handschrift niet tot het repertoire van het rederijkerstoneel dat in die periode dominant was. Deze stukken werden wellicht door professionele rondreizende acteurs opgevoerd, niet door rederijkers. Van het repertoire van deze professionele acteurs zijn nauwelijks sporen bewaard. Het feit dat deze teksten afgeschreven werden door boeren uit Wachtebeke geeft ons een interessante kijk op het cultuurhistorische functioneren van deze teksten en hun opvoeringstraditie, waardoor ze ijkwaarde hebben.

Cover van het handboek van de familie Theysbaert | © Universiteitsbibliotheek Gent

De Clute van Nu Noch

Het afschrift van Nu Noch is het enige overgeleverde handschrift van dit toneelspel. Het is een Middelnederlandse klucht waarin een man – die slecht behandeld wordt door zijn echtgenote – raad zoekt bij zijn buurman. Op diens advies besluit de man enkel nog te antwoorden met de woorden nu noch’ (Meer! Meer!) wat haar tot de wanhoop drijft. Ze roept op haar beurt de hulp van de buurman in, die haar wijsmaakt dat zij klaarblijkelijk het verstand uit het hoofd van haar echtgenoot heeft geslagen en dat hij bezeten is geraakt door de duivel. De pastoor wordt erbij gehaald, maar ook zijn bezweringen worden met nu noch’ beantwoord. Vervolgens proberen ze de man bij zinnen te brengen door hem allerlei lekkernijen voor te schotelen – tevergeefs, zijn antwoord luidt nog steeds nu noch’. Pas als de vrouw hem om vergiffenis smeekt, begint de man tot ieders opluchting opnieuw normaal te praten. Als de vrouw echter later het gesprek opvangt tussen haar echtgenoot en de buur over hun geslaagde actie, dwingt ze met geweld de belofte af om haar nooit meer in de maling te nemen.

Bewaring van het handschrift

Het handschrift van de familie Theysbaert behoorde in het begin van de 19de eeuw toe aan de heer Hye-Schoutheer, secretaris van Gent. Later maakte het deel uit van de collectie van C. P. Serrure. Serrure beschikte over een bijzonder kostbare Middelnederlandse handschriftencollectie van achtentwintigduizend banden. Na zijn overlijden in 1872 kocht de Universiteitsbibliotheek Gent een deel van de collectie – waaronder het handschrift van de familie Theysbaert – aan op een veiling. Het handschrift werd intussen gedigitaliseerd en is online raadpleegbaar via de website van Universiteitsbilbiotheek Gent.

Fragment van een toneelstuk uit de verzameling Theysbaert | © Universiteitsbibliotheek Gent

Bronnen en literatuur

Ook interessant

29 nov. 2024

‘Leuven Chansonnier in Perspective’ – 50 minidocumentaires belichten een 15de-eeuws liedboek

Alamire Foundation vertelt over het onderzoek naar en de documentairereeks rond het 15de-eeuws liedboek Leuven Chansonnier.
Lees meer
26 nov. 2024

Met hout en hart: Danny Van den Herrewegen over draailierbouw

Danny Van den Herrewegen vertelt over zijn afgelegde parcours, zijn passie voor houtbewerking en zijn kijk op het bouwen van muziekinstrumenten.
Lees meer
08 okt. 2024

Een vernieuwd Letterenhuis

Het Letterenhuis, dat ook een huis voor theatererfgoed is, heropende afgelopen zomer met een nieuwe publieksruimte en een nieuw collectieplatform.
Lees meer
16 sep. 2024

Noord-Indische klassieke muziek: een traditie van meester op leerling doorgegeven

Haroun Iqbal, jazzgitarist en componist, verdiepte zich samen met Asad Qizilbash in de wereld van Noord-Indische klassieke muziek dankzij een meester…
Lees meer