Underground op de erfgoedbank

Nils Roofthoofd is adviseur erfgoedzorg bij de Erfgoedcel Leuven. Daar zorgde hij voor de digitalisering van een collectie muziekaffiches uit de Leuvense undergroundscène. Affiches van kleine organisaties, jeugdhuizen, cafés, kraakpanden met punk, hardcore en ander muzikaal geweld.

“We luisteren liever naar muziek uit die jaren” 

Zo’n affichecollectie is niet alledaags. Hoe zijn jullie op dit spoor beland? 

“Een samenloop van omstandigheden, zoals dat meestal het geval is. De erfgoedcel had in 2013 al eens een project uitgewerkt over de Leuvense underground. Dat resulteerde in een tentoonstelling in De Bib Leuven met affiches, fanzines en andere ephemera. Die werden allemaal gedigitaliseerd en beschreven op de erfgoeddatabank Erfgoedplus.

In 2019 vierde Radio Scorpio zijn 40-jarig bestaan als Leuvense onafhankelijke en eigenzinnige radio. Er waren tal van activiteiten om dit in de verf te zetten. We verzamelden en inventariseerden onder meer alle affiches van Radio Scorpio. Underground-dj Malcolm Nix gaf in dat verband aan dat hij nog een paar honderd affiches had, zowel van hemzelf als van de in 2017 overleden Fred Velghe, een spilfiguur in de alternatieve muziekscène. Materiaal uit de jaren 80 en 90, maar ook recentere zaken. 

Die collectie sloot hoe dan ook aan bij ons eerdere project rond de Leuvense underground uit 2013. In eerste instantie hebben we die affiches de nodige zorg gegeven: stofvrij maken, sorteren en goed bewaren in zuurvrije dozen. En ook nu hebben we alles geïnventariseerd, beschreven en ingevoerd op Erfgoedplus. Intussen is daar al een aanzienlijke virtuele collectie ​‘underground’ te bekijken. Bovendien bracht Malcolm Nix ons op de hoogte van andere collecties. Daar gaan we binnenkort mee aan de slag.”

Je hebt zelf ook wel een band met die periode, de jaren 80? 

“Die jaren heb ik zelf niet meegemaakt (ik ben geboren in ​’91) maar de muziek uit die tijd blijft me boeien. En mij niet alleen: veel mensen uit mijn vriendenkring luisteren liever naar die muziek, dan naar wat er nu uitkomt. 

Als vrijwilliger bij Radio Scorpio maakten we vier jaar lang het programma Nieuwe golven, waarin we new wave draaiden en muziek die daarop geïnspireerd is. We gingen toen echt op speurtocht naar de muziek uit die tijd; onze kennis over die muziekscène is toen enorm gegroeid. We waren al liefhebbers, maar je ontdekt van langsom steeds meer. Bijvoorbeeld door op YouTube iets op te zoeken en dan door te klikken bij de suggesties. Of door op Discogs te browsen: daar kon je de catalogus van een obscuur platenlabel doorzoeken op al hun releases. En tegenwoordig zetten de labels zelf hun muziek op YouTube. Of ze lanceren heruitgaven van hun platen. 

Op internet is er ook wel wat te vinden over geschiedenis van punk, new wave en hardcore. Op de website Smurfpunx staan zowat alle groepen uit die genres met hun bezetting. Een andere website documenteert de fanzines die ooit verschenen zijn. Op Setlist​.fm vind je playlists van onder meer concerten die in zaal Lido in Leuven plaatsvonden. 

Dat helpt allemaal om de affiches beter te beschrijven, want door al die sites te raadplegen, kan je bijvoorbeeld de affiches beter dateren: de datum staat er sowieso op, maar het jaartal vaak niet. En tegelijk krijgt je heel wat extra informatie en context mee.”

Een punkcafé naast het politiebureau

Geeft de collectie ook een beeld van die muziekscène in Leuven? 

“Er zijn een 150-tal affiches die betrekking hebben op de regio Leuven, maar er waren ook tal van affiches van elders in binnen- en buitenland. Met de erfgoedcel hebben we ons vooral gefocust op de Leuvense affiches; de collectie heet dan ook ​‘Leuven Underground’. En eigenlijk krijg je hiermee wel een goed beeld van de Leuvense scène van de punk, hardcore, new wave en aanverwanten. Ze documenteert zeer goed welke groepen er actief waren en op welke plekken ze optraden. En met elke collectie die erbij komt, wordt dat beeld een beetje scherper.”

Op welke podia traden de groepen op? En bestaan die nu nog? 

“Bij de collectie van Malcolm Nix speelt jeugdhuis Clockwork (1993 – 1998) een grote rol. Hij was er actief als vrijwilliger en dj. Dat jeugdhuis lag in de Boekhandelstraat, merkwaardig genoeg naast het stadhuis en het politiebureau. Clockwork was echt een punkcafé. We hebben alles van Clockwork: van de eerste affiche die de start aankondigt, tot de laatste affiche waarop ze uitleggen waarom ze ermee stoppen. 

Verder komen zaal Lido en zaal Silo vaak terug (beide gesloten intussen), de jeugdhuizen De Zoenk en Sojo, en Q104, een anarchistisch café uit de jaren 80. Maar die plekken zouden nog beter gedocumenteerd kunnen worden. 

Bij de beschrijving van de affiches hebben we telkens de plaats mee opgenomen. In Erfgoedplus kan je via de zoekfunctie op die locaties zoeken: zo krijg je een beeld van alle affiches die bij die plek hoorden.”

Tijd voor De Leuvense scène 2?

Met wat onderzoek of crowdsourcing zou je nog extra informatie kunnen toevoegen? 

“We zitten wat dat betreft vast aan de mogelijkheden die Erfgoedplus beidt. Maar in principe hebben we daar al wel over nagedacht. Zo zouden we kunnen linken naar YouTube, waar vaak van de meest obscure hardcoreband toch wel wat te vinden is. Of linken naar hierboven vermelde platforms als Discogs of Setlist​.fm. Maar verhalen over die bands, clubs en podia zijn evenzeer welkom. Dat maakt het allemaal wat levendiger. 

Bij de collectie zelf vonden we geen foto’s, maar die hebben we tijdens onze zoektocht naar extra informatie hier en daar wel gezien op diverse websites en Facebookpagina’s.”

Een paar jaar terug kwam er een documentaire uit over de Leuvense muziekscène van de jaren 70: De Leuvense scène. Is intussen de tijd rijp voor een opvolger over de jaren 80 en 90?

​“Als het van Malcolm Nix afhangt, meteen! Dit materiaal sluit er chronologisch op aan en ik meen dat zo’n documentaire goed realiseerbaar moet zijn: er zijn nog veel getuigen, er is de muziek, er is het erfgoed. En dat zou zeker een meerwaarde bieden aan de affichecollectie. Voor de erfgoedcel is het ook interessant mochten we hierover meer kennis en documentatie verwerven.”

De affiches zijn intussen terug bij de eigenaar? 

“Inderdaad. Alles is in zuurvrije omslagen en dozen opgeborgen en werd terugbezorgd bij Malcolm Nix. Daar kan hij zijn affiches zelf goed bewaren, want hij wilde er nog geen afstand van doen. Maar mocht het zover komen, dan weet hij dat zijn collectie terechtkan in het Stadsarchief van Leuven. Voor de eigenaar geeft dit een geruststellend perspectief op een professionele bewaring en het Stadsarchief kan op termijn uitkijken naar een volledig geïnventariseerde en goed geconserveerde collectie.”