Koor
Er bestaan verschillende definities voor een koor. Volgens de New Grove is het een groep zangers die samen zingt. Dit kan zowel unisono als meerstemmig zijn. Het Van Dale woordenboek is strenger, deze stelt dat de groep meerstemmige melodieën moet zingen. Nog anderen benadrukken dat boven op de meerstemmigheid, er ook verschillende zangers per stem zijn.
Koren kunnen in verschillende types opgedeeld worden. Een eerste onderscheid kan gemaakt worden aan de hand van de bezetting. Hiermee worden de verschillende stemmen die meezingen in het koor bedoeld. Zowel het aantal stemmen als de invulling van de stemmen spelen hier een rol. De meeste hedendaagse koren zingen drie- tot vierstemmig, soms zes- tot achtstemmig. Daarnaast zijn recente koren doorgaans ook gemengde koren (waar zowel mannen als vrouwen lid zijn) waar een sopraan‑, alt‑, tenor- en baspartij meezingen. Er bestaan ook mannen- (eerste tenor, tweede tenor, bariton, bas), vrouwen- (eerste sopraan, tweede sopraan, mezzosopraan, alt) en kinderkoren (eerste sopraan, tweede sopraan, alt). Ten tweede kunnen koren in types worden opgedeeld op basis van hun repertoire. Zo zijn er onder meer opera‑, gospel‑, Bach‑, kerk- en popkoren. Elk van deze types zingt een eigen genre van muziek en/of functioneert binnen een eigen context. Tot slot kan er ook een onderscheid gemaakt worden tussen professionele en amateurkoren.
Een rijke koortraditie
Vlaanderen kent een rijke koortraditie. De eerste bronnen van muzieknotatie (die dateren van rond 900) tonen dat koorzang aanvankelijk gebruikt werd tijdens de christelijke liturgie. In de Kerk startte zowel een traditie van eenstemmige als van meerstemmige samenzang of polyfonie. Vanaf de renaissance werd er ook aan koorzang gedaan in een seculiere setting. Dit gebeurde bijvoorbeeld aan de hand van de madrigalen die tot stand kwamen in het noorden van het huidige Italië, maar die al snel ook in de rest van Europa gezongen werden. Met de opmars van de opera tijdens de barok, werden er steeds meer seculiere koorpartijen gezongen. Vanaf de negentiende eeuw ontwikkelden zich ook de amateurkoren zoals we ze nu kennen in onze regio. Het is dan dat Er ontstonden eerst in de steden en later op het platteland koren ontstaan waar mensen samen zingen als vrijetijdsbesteding.
Op de website van Koor&Stem vind je een overzicht van amateurkoren in Vlaanderen. Je kan de koren filteren op basis van bezetting, repertoire of locatie. Koor&Stem is het aanspreekpunt voor koren en vocale muziek. Dirigenten, zangers en bestuursleden van amateurkoren kunnen bij hen terecht voor advies, vorming en podiumkansen.
Wat is het erfgoed van koren?
Van deze grote verscheidenheid aan koren zijn vele sporen te vinden in Vlaanderen.
- Bijna alle koren zingen op basis van bladmuziek. In het verleden gebeurde dit vaak aan de hand van koorboeken. Deze (vaak grote) boeken tonen de verschillende stemmen op twee opengeslagen bladzijden. Op die manier kunnen zangers zich verzamelen rond één boek om samen te zingen en hoeft niet elke zanger zijn eigen bladmuziek te hebben. Een bekend voorbeeld van een koorboek dat bewaard bleef is het Mechels Koorboek uit de zestiende eeuw dat gebruikt werd aan het hof van Margaretha van Oostenrijk. Hedendaagse koren gebruiken niet langer koorboeken, maar partituren. Vele van hen leggen een partituurcollectie aan door de partituren van werken die ze zongen te bewaren. Hoewel er van sommige koorwerken duizenden afdrukken bewaard zijn, hebben vele koren ook unieke en waardevolle partituren in hun bezit. Het gaat dan bijvoorbeeld om composities en arrangementen die speciaal voor het koor geschreven werden.
- Het samen zingen in een koor is een immaterieel erfgoedpraktijk.
Het is een eeuwenoude traditie die steeds werd en wordt doorgegeven aan volgende generaties. Kennis over het zingen en bepaalde gewoontes en gebruiken binnen het koor worden mondeling overgedragen. Zo is de traditionele opstelling bij het zingen in een vierstemmig gemengd koor als volgt: bassen rechts achteraan, tenoren links achteraan, alten rechts vooraan en sopranen links vooraan. Verder maken vele koren ook een jaarlijkse concertreis en nemen verschillenden van hen deel aan (regionale tot internationale) koortoernooien. Bepaalde koren zingen elk jaar hetzelfde werk op een religieuze feestdag. Zo zingt het koor van de Nederlandse Bachvereniging elk jaar tijdens de Goede Week de Matthäus-Passion. Het Leuvens Universiteitskoor doet dan weer jaarlijks aan ‘trappenzingen’ waarbij ze een erehaag vormen op de trap in de Universiteitshal bij de opening van het academiejaar. - Koren creëren archiefmateriaal bij het uitvoeren van hun activiteiten. Denk hierbij aan verslagen van vergaderingen, dossiers bij het voorbereiden van concerten, ledenlijsten, foto- en videomateriaal … Daarnaast ontvangen ze getuigschriften of diploma’s bij het winnen van een wedstrijd. Niet enkel de archieven van professionele koren zijn interessant om te bewaren, ook archiefmateriaal van amateurkoren vertelt ons veel over het Vlaams koorlandschap, het sociale aspect van koorzang en de maatschappelijke positie van koren.
- Vele koren bewaren objecten. Denk hierbij aan medailles, wedstrijdtrofeeën, uniformen of sweaters met het koorlogo … Deze dragen allemaal bij tot koortradities en hebben vaak een emotionele waarde.
Bronnen en literatuur
- Bruyneel, E., Herreman, R., Stynen, A., & Vos, S. (2012). Veel volk verwacht. Populaire muziekcultuur in Vlaams-Brabant sinds 1800. Provincie Vlaams-Brabant & Uitgeverij Peeters.
- Choir. (1998, 20 juli). Encyclopedia Britannica.
- Grijp, L. (Red.). (2001). Een muziekgeschiedenis der Nederlanden.
- Noyens, H. (2005). Handboek van de koormuziek. De belangrijkste componisten en werken van 1400 tot nu.
- Smith, J., & Young, P. (1980). Chorus. In The New Grove Dictionary.
Spot op koorerfgoed
Renaissancemuziek en -kunst in Vlaanderen: het Mechels Koorboek in context
Digitalisering en ontsluiting van de collectie bladmuziek van de openbare omroep gaat voort
Hawaiiaans muziekhandschrift