Wat doet CEMPER voor immaterieel erfgoed?

Het begint met bewustwording. Veel beoefenaars zien hun praktijk als hobby of passie, zonder te beseffen dat ze cultureel erfgoed in handen hebben. Door er door de erfgoedbril naar te kijken, krijg je nieuwe inzichten, inspiratie en contacten. En je ontdekt hoe je jouw erfgoed kunt doorgeven aan toekomstige generaties (met behulp van de Vlaamse beleidsinstrumenten voor immaterieel erfgoed). Bij CEMPER kun je terecht voor advies en begeleiding.

CEMPER biedt ondersteuning op maat aan erfgoedgemeenschappen bij het borgen van immaterieel muziek- en podiumerfgoed. We brengen alle betrokkenen samen en denken mee na over het verleden en de toekomst van hun erfgoed. We doen dat onder andere aan de hand van:

• Advies op maat: Of je nu een kleine vraag hebt of een grote uitdaging wilt aanpakken, wij bieden advies dat is afgestemd op jouw situatie. We luisteren naar je behoeften en geven praktische tips om je erfgoed te borgen.
• Gemeenschapsvorming: Borgen doe je niet alleen. Je doet dit samen met de mensen die op verschillende manieren bij het erfgoed betrokken zijn. Een erfgoedgemeenschap bestaat uit iedereen die op één of andere manier verbonden is met de immaterieel-erfgoedpraktijk in kwestie, waarover zij heel uiteenlopende meningen kunnen hebben. Een eerste stap is om betrokkenen te verzamelen. Zo kunnen jullie gezamenlijk noden en uitdagingen in kaart brengen. CEMPER kan je helpen om zicht te krijgen op alle betrokkenen.
• Begeleidingstrajecten op maat: We bieden begeleiding aan gemeenschappen die hun erfgoed willen doorgeven. We helpen je om samen met de erfgoedgemeenschap een erfgoedzorgplan te maken en te implementeren.
• Duurzaam netwerk uitbouwen: Je kunt erfgoed niet als iets geïsoleerd zien. Heel vaak is het mogelijk om linken leggen met andere sectoren, zoals onderwijs en kunsten, of met andere praktijken. Waar het kan, zoeken we partnerschappen en samenwerkingen op.

Wegwijs in de beleidsinstrumenten: Er bestaan verschillende beleidsinstrumenten die je kunnen helpen om je immaterieel erfgoed zichtbaar te maken en duurzaam te borgen. We zetten ze graag voor je op een rij en bieden ondersteuning waar nodig.

• Wil je je erfgoed zichtbaar maken? Dat kan via de website immaterieelerfgoed​.be. Deze website toont een divers beeld van immaterieel erfgoed in Vlaanderen. Om jouw immaterieel erfgoed zichtbaar te maken op deze website, moet je een beschrijving van de praktijk, een foto en eventueel een video uploaden. CEMPER kan je helpen met feedback of het schrijven van een tekst na een interview.
• Op zoek naar inspirerende borgingspraktijken? Hoe we immaterieel erfgoed borgen, kunnen we leren van elkaar. Het Register van inspirerende borgingspraktijken verzamelt inspirerende voorbeelden van acties, projecten en programma’s voor een periode van drie jaar. Je kunt er dus een kijkje gaan nemen om inspiratie om te doen. Je kunt voor dit register zelf geen aanvraag indienen, maar wel anderen nomineren. Ieder jaar doet het Departement Cultuur, Jeugd en Media een oproep voor nominaties.
• Wil je dat jouw erfgoed op de Inventaris Vlaanderen komt? De officiële Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed is opgezet door de Vlaamse overheid om immaterieel erfgoed in Vlaanderen te verzamelen en in de kijker te zetten. Je kan hiervoor zelf een aanvraag indienen bij het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Dit vraagt een bewuste inzet van jou en andere betrokkenen bij het erfgoed. Met een inventarisaanvraag engageer je je voor langdurige zorg en borging van het erfgoed. De erkenning zegt niets over de kwaliteit van het erfgoed, maar over de kwaliteit van de zorg hiervoor. CEMPER kan je helpen met de aanvraag.

Wat als je bij ons aanklopt voor een begeleiding bij een inventarisaanvraag? We begeleiden jullie in het traject naar een plaats op de Inventaris Vlaanderen. Het verloop van dit proces is flexibel en hangt af van de wensen, noden en behoeften van de erfgoedgemeenschap zelf. Toch zijn er een aantal belangrijke stappen:

• Kennismakingsgesprek: Tijdens dit gesprek vertel je over jullie erfgoed. CEMPER geeft meer informatie over het immaterieel-erfgoedbeleid in Vlaanderen en mogelijke stappen in het zorgtraject.
• In kaart brengen van het erfgoed: We beantwoorden samen basisvragen zoals: Wat houdt het erfgoed in? Wie is erbij betrokken? Hoe borgt de gemeenschap al?
• Betrokkenen samenbrengen: We vormen een diverse groep vertegenwoordigers van de erfgoedgemeenschap om het draagvlak voor erkenning te onderzoeken.
• Diepgaander onderzoek: We onderzoeken het erfgoed, de geschiedenis en de gemeenschap verder.
• Noden- en behoeftenonderzoek: Een SWOT-analyse brengt in kaart wat goed werkt, waar verbetering nodig is, en waar betrokkenen elkaar kunnen helpen.
• Erfgoedzorgplan opstellen: Op basis van het onderzoek maken we een erfgoedzorgplan met bestaande en nieuwe borgingsmaatregelen.
• Aanvraag voor de Inventaris Vlaanderen: Met hulp van CEMPER kan een officiële aanvraag worden ingediend bij het Departement Cultuur, Jeugd en Media. De deadlines voor erkenning zijn elk jaar 15 april en 15 oktober.
• En daarna: Een erkenning is geen eindpunt, maar een beginpunt! Het vergt inspanning, maar biedt zichtbaarheid, netwerken, inspiratie, nieuwe inzichten en een toekomst voor jullie erfgoed.

In het verleden begeleidde CEMPER al diverse gemeenschappen naar een plek op de Inventaris en bij de opmaak van een gedegen erfgoedzorgplan:

• De fanfarecultuur: Een fanfare is een orkestvorm met veel koperblazers (waaronder veel bugels), saxofoons en slagwerk. De fanfarecultuur maakte doorheen de jaren een heuse evolutie mee. Het repertoire wordt steeds uitgebreid met moderne stukken, het niveau van de muzikanten stijgt, en naast straatopkomsten treden ze steeds meer op in concertzalen. Het verenigingsleven en het plezier dat naast het musiceren gemaakt wordt, maken deel uit van de fanfarecultuur. De communicatie tussen muzikanten onderling, fanfares en andere mogelijke partners werd door de werkgroep die verantwoordelijk was voor de totstandkoming van de aanvraag als één van de kansen gezien voor het doorgeven van hun traditie. Ze formuleerden een actie om een platform te ontwikkelen op de VLAMO-website waar zoekertjes geplaatst kunnen worden, zodat verenigingen, muzikanten en organisatoren met elkaar in contact kunnen komen.
• De beiaardcultuur is een eeuwenoude traditie waarbij torens van kerken, stadhuizen en andere gebouwen worden uitgerust met een klokkenspel dat wordt bespeeld door een beiaardier. Het instrument bestaat uit een reeks bronzen klokken die via een klavier bespeeld worden, waardoor melodieën en harmonieën over een grote afstand te horen zijn. Doorheen de jaren heeft de beiaardcultuur zich verder ontwikkeld: het repertoire omvat naast klassieke werken ook moderne composities, en beiaardiers streven steeds naar nieuwe technieken en expressievormen. Naast de muzikale aspecten is ook het sociale karakter van de beiaard belangrijk. De beiaardcultuur werd niet alleen opgenomen op de Inventaris voor immaterieel erfgoed maar ook op UNESCO’s Register voor Inspirerende Borgingspraktijken. Eén van de acties uit het erfgoedzorgplan was de uitbreiding van het beiaardrepertoire met nieuwe composities en andere muziekgenres.
• De muziekkunst van het jachthoornblazen: Deze muziekkunst omvat de muziek, speeltechnieken en het verenigingsleven van de mensen en groepen die jachthoorn spelen. Deze koperblaasinstrumenten zonder ventielen kenden hun oorsprong in de jacht maar evolueerden intussen tot een volwaardig muziekinstrument dat ter opluistering van evenementen en in concerten gebruikt wordt. In Vlaanderen wordt door verschillende groepen gespeeld, waaronder de Franse trompe d’ Orléans en de Duitse Fürst-Pless- en Parforcehoorns. Eén van de uitdagingen die in beide trajecten met de jachthoornblazers naar boven kwam was het feit dat het grote publiek weinig weet heeft van de jachthoorntradities. Ze wilden zich daarom openstellen naar buiten, naar andere praktijken met raakvlakken of evenementen met eenzelfde doelgroep, zoals het benaderen van muziekscholen, deelnemen aan ​‘muzikale dagen’ of festivals voor volksmuziek, en het organiseren van evenementen voor en door alle jachthoorngroepen. Aan de hand van goede communicatie en sensibilisering willen ze meer bekendheid geven aan hun praktijk en zo potentiële nieuwe jachthoornblazers aantrekken. Lees in dit artikel hoe we concreet te werk zijn gegaan bij de begeleiding van de jachthoornblazers.