Haha humor in klassieke muziek | Erfgoeddag 2026

“Mijn achtergrond is in de eerste plaats pianist. Daarnaast heb ik musicologie en filosofie gestudeerd. De voorbije jaren breng ik die inspiratiebronnen voortdurend samen in mijn projecten. Langs de ene kant geef ik muziekgeschiedenis en filosofie aan het Koninklijk Conservatorium Brussel. Langs de andere kant bied ik voorstellingen aan die over het muurtje heen kijken, waarbij ik verhalen vertel bij de muziek die ik speel of samenwerkingen aanga met schrijvers, koks, dansers tot zelfs een paardenstuntteam.

Voor het project Voor de grap ging ik grasduinen in de muziekgeschiedenis en archieven naar muziekstukken die componisten letterlijk voor de grap geschreven hebben, tussen de soep en de patatten. Een bekend voorbeeld is Le Carnaval des Animaux van de Franse componist Camille Saint-Saëns, met grappige muzikale karikaturen van dieren. Saint-Saëns schreef dit voor een gezellige muzikale vriendenavond. Hij liet bij de notaris optekenen dat het werk niet gepubliceerd mocht worden tijdens zijn leven, omdat het niet paste bij zijn imago als serieus componist. Het enige werk dat wel uitgegeven mocht worden, was Le Cygne, de zwaan.

Sommige componisten, zoals Haydn en Mozart, verwerkten veel humor in hun muziek zelf. Een bekend werk van Haydn is het strijkkwartet De Grap uit zijn Opus 33. De muziek stopt voortdurend in het laatste deel, waardoor je denk dat het voorbij is. Toch begint de muziek telkens opnieuw waardoor het publiek niet meer weet wanneer ze moeten applaudisseren. En (hoewel het niet helemaal bewezen is dat het van hem is) Mozart zou als kind een wals voor één vinger geschreven hebben, Das Butterbrot. Er zit natuurlijk wel een begeleiding onder door de andere hand.”

Humor in klassieke muziek is door de jaren heen flink verandert. ​“Aan het begin de 18^de eeuw was de humor eerder intellectueel. Grappen zoals die van Haydn (denk aan het strijkkwartet De Grap) waren bedoeld voor de kenners. In de tweede helft van de 18^de eeuw werden de allereerste publieke concerten georganiseerd en schreef Mozart bijvoorbeeld werken om te lachen met anderen. Zo is Ein musikalischer Spaß (Een muzikale grap) een parodie op de componisten rondom hem, waar hij opzettelijk fouten in de muziek steekt. Het is ook in die periode dat de komische opera ontstond. La serva padrona van de Italiaan Pergolesi gaat bijvoorbeeld over een edelman die verliefd wordt op zijn dienares, maar nadat ze getrouwd zijn, worden de rollen omgedraaid. Dat is typische humor uit de 18^de eeuw.

In de 19^de eeuw gaat men meer met contrasten en emoties werken. Het is in die periode dat scherzo’s belangrijker worden. Het was vaak het derde deel van een symfonie, om na een traag tweede deel alles terug op gang te trekken. Een scherzo is een snel en humoristisch deel, waar alles bijvoorbeeld op de verkeerde tel wordt ingezet. Een bekend en vrolijk voorbeeld is het derde deel van Antonín Dvořáks Symfonie Voor de Nieuwe Wereld. Ook korte genres zoals mazurka’s en humoresken kwamen toen op, waarmee het volkse een beetje in de klassieke muziek werd overgenomen.

In de 20ste eeuw werd alles meer in het extreme en absurde getrokken. Vaak kreeg je parodieën op de 19^de eeuw, zoals de Driestuiversopera van Kurt Weill. En componisten als John Cage stelden – al dan niet op een grappige manier – alles in vraag. Zo schreef Cage 4’33’’, waarbij de pianist 4 minuten en 33 seconden stil is. Vervolgens komt de buiging en gaat de pianist weer van het podium af.”