Repertoire passeert de revue bij 'U, nu!'

Het liefdesgedicht U, nu! van Vondel werd niet enkel de overkoepelende projectnaam, maar ook de titel van een voorstellingenreeks. Het was een unieke samenwerking tussen vijf Mechelse vrijetijdsgezelschappen die ​“op zoek gaan naar hun verleden”, aldus de aankondiging, en ​‘professionele krachten’, zoals dat heet.

De vijf verenigingen repeteerden voor dit project een reeks korte scènes die samengebracht werden in een ​‘theaterrevue’ in regie van Ruud Gielens. Gezelschap LAZARUS ondersteunde een gemengde muziekband met leden uit de arsenaalcrew én uit de verenigingen. Rick de Leeuw trad op als ​‘master of ceremonies’, maar ook als mede-acteur/tegenspeler. Dit culmineerde in een feestelijk slotweekend op 25 en 26 mei 2024. Twee dagen lang kon je vanaf 15 uur een theatermarathon bijwonen van zowat acht uur, met eten en drank en korte pauzes.

Voordien waren er al kortere opvoeringen van onderdelen van deze marathonrevue in de eigen zalen van de verenigingen. Maar het concept bleef hetzelfde: telkens stonden er meerdere verenigingen op het podium samen met De Leeuw en co. En telkens presenteerden zij een selectie van scènes uit hun rijkgevuld repertoire. Op 10 en 11 mei waren dat Theater De Moedertaal, Toneelkring Ik Dien en Theater De Peoene in de zaal van De Moedertaal. Op 17 en 18 mei speelden Voor Taal en Kunst en Theater Korenmarkt vzw in Theater Korenmarkt.

De Mechelse erfgoedcel heeft een rijke voorgeschiedenis in het werken met lokale gemeenschappen en actoren. Tijdens het project De Grond der Dingen (2017 – 2019), winnaar van een Vlaamse Ultima, werden onder meer de banden met theater arsenaal aangehaald. Ook dat theaterhuis werkte al langer met gemeenschappen in Mechelen en kreeg voor U, nu! ook subsidies van OPENDOEK.

Al bij de eerste dromen over het project, toen de link tussen Theater de Moedertaal en het ​‘immaterieel erfgoed’ van de rederijkerstraditie duidelijk werd, was er de hoop om te kunnen samenwerken met Rick de Leeuw. De ​“modernste rederijker der Lage Landen” performt en publiceert sinds 2007 over de rederijkerscultuur. Ruud Gielens, die al vaak met De Leeuw werkte, kwam ook aan boord – na het project nam hij ook het roer van theater arsenaal over van Willy Thomas. Huisgezelschap LAZARUS deed mee om er ​“al spelend en musicerend een feest van [te] maken.”

Naar analogie met de festivaltraditie van de rederijkers smeedde theater arsenaal een ​“eigentijds verbond” tussen een aantal Mechelse vrijetijdsgezelschappen. Hoewel er zeker banden bestaan tussen de verenigingen – al was het maar omdat sommige spelers op meerdere plekken actief zijn – was een dergelijke samenwerking toch uniek.

De startvraag voor de gezelschappen was: ​“Ga op zoek naar jullie verleden”. Niet als archivaris of historicus, maar als speler en verenigingslid: Wat vond je zo markant of leuk dat je dat gewoon nog eens terug zou willen doen? Welk lied wil je graag nog eens horen? Is er ooit een speciaal gedicht voorgedragen dat hier en nu terug van onder het stof moet worden gehaald?

De spelers spitten zo niet enkel collectief hun repertoire uit, maar vooral ook hun herinneringen aan dat repertoire. De betekenis voor de spelers van vandaag bepaalde de selectie (“toen kreeg jij de slappe lach!”), niet het historische belang of, pakweg, het toenmalige publiekssucces.

Hoe kregen ze dan dit ​“amalgaam van scènes, sketches, liedjes, gedichten, entr’actes en anekdotes in de beste rederijkerstraditie“ in een format van een avondvullende voorstelling? Oorspronkelijk was het de bedoeling dat de vijf gezelschappen vijf fragmenten van vijf minuten selecteerden. Maar dat liep al snel uit de hand. In een erfgoedproject wil je zo’n dynamiek van mensen die in hun herinnering graven niet fnuiken. Je wil ook iedereen een plek onder de spots geven – ook bijvoorbeeld ex-acteurs die nog eens mee op het podium willen. Te korte fragmenten hebben dan weer geen zin.

De keuze voor een ​‘revue’ met liedjes en muziek impliceerde dat er nog minder tijd was voor toneel en poëzie. De muzikale component was niet enkel belangrijk om het geheel luchtig en afwisselend te houden, maar liet ook toe om muzikale niet-acteurs uit de verenigingen op de scène te betrekken. Ei van Columbus: enerzijds een marathonvoorstelling in de zaal van theater arsenaal, anderzijds voorstellingen met slechts twee of drie van de verenigingen voor hun eigen publiek in de kleinere zalen.

Het gezamenlijke creatieproces smolt de voormalige ​‘concullega’s’ samen tot een ​‘erfgoedgemeenschap’. Of beter, bracht hen tot het besef dat ze allang zo’n erfgoedgemeenschap waren, die het belang van hun historie, heden en toekomst maar al te graag samen wilden verkondigen aan het publiek en beleid van hun stad. Want om de traditie van het toneelverenigingen met een langlopende werking leefbaar te houden (te ​‘borgen’ in erfgoedtermen), is publiek draagvlak nodig.

Van alle onderdelen van het erfgoedproject, stond dit proces het dichtst bij de passie en de core business van de Mechelse vrijetijdstonelisten. Hiermee konden hun harten sneller worden gewonnen dan met de andere plannen. Erfgoedprojecten zuigen soms de aandacht weg van de eigenlijke praktijk naar materiële getuigenissen ervan: objecten, archiefstukken, publicaties, oude of nieuwe foto’s, oude of nieuwe kunstwerken …

Aandacht voor de immateriële dimensie van erfgoed is daarom cruciaal in een project voor een gemeenschap. Erfgoedgemeenschappen willen ook praktijken, technieken, ervaringen doorgeven zonder ze neer te schrijven. De erfgoedsector kan hier leren van de artistieke wereld. Binnen de podiumkunsten in Vlaanderen gebeuren soortgelijke metareflecties al heel lang op scène zonder enige nood aan glazen stolpen of zuurvrije archiefdozen – al heten ze dan ​‘repertoriumstudies’ of (postmoderne) ​‘re-enactments’ in plaats van ​‘het borgen van immaterieel erfgoed’. Niet het repertoire zelf is dan het erfgoed dat ze willen doorgeven, maar wel het plezier van het beoefenen van vrijetijdstheater en zich tot dat repertoire te verhouden, telkens op een andere manier.

Theatervoorstellingen U, nu! in de pers

• “U, nu!” verzamelt 5 Mechelse theatergezelschappen in 1 voorstelling
  rtv, 9/05/2024
• “Een ode aan het theater” — Ruud Gielens over U, nu! in Espresso op Klara
  Klara, 24/05/2024
• “We maken er een groot erfgoedspektakel van“
  Nieuwe Maan, mei 2024