Podiumtechnieken
Zonder podiumtechnieken bestaat er geen voorstelling. Licht, geluid, beeld/projectie, mechanica/rigging, speciale effecten … maken een voorstelling af. En toch worden ze vaak over het hoofd gezien.
Podiumtechnisch erfgoed draait niet alleen om de machines en de toestellen, maar ook om de accessoires, beelddragers, documentatie, audiovisueel materiaal en verhalen. Het is ontstaan vanuit een grote bekommernis om dit specifiek type van erfgoed dat moeilijk binnen de standaarderfgoedhokjes past. Het kan immers zowel onroerend (bijvoorbeeld machinerie die onlosmakelijk verbonden is met het theatergebouw) als roerend (bijvoorbeeld lichtorgels, geluidsmachines en rookinstallaties) als immaterieel (bijvoorbeeld verhalen over vroegere technieken) zijn. Daarnaast is er pas recent een groeiende bewustwording van de waarde van podiumtechnisch erfgoed, dat lang getypeerd werd als ‘gebruiksmateriaal’ waarbij de ‘verouderde modellen’ eerder als ballast dan als erfgoed werden beschouwd.
Trekkenwand van de Bourlaschouwburg | © CEMPER
Wat is het?
Immaterieel erfgoed van podiumtechnieken
Doorheen 2023 sprak CEMPER (oud-)podiumtechnici over hun immaterieel erfgoed. We brachten hun kennis, gewoonten en verhalen samen in negen teksten.
Canon of technical theatre history
Ontdek dankzij het project ‘Canon of technical theatre history’ een tijdlijn en canon van theatertechnieken.
Erfgoed vinden
CanonBase
CanonBase, onderdeel van ‘Canon of technical theatre history’, maakt de geschiedenis van het technisch theater op een vernieuwende en visuele manier toegankelijk. Door middel van een unieke taxonomie en gebruik van linked open data, brengt het project podiumtechnische collecties uit heel Europa in kaart. Bronnen, historische gebeurtenissen, theaters, apparatuur, fabrikanten en methoden worden met elkaar verbonden en gepresenteerd in diverse vormen, zoals kaarten, tijdlijnen, en boomstructuren. Dit zorgt ervoor dat nieuwe relaties en verbanden ontdekt kunnen worden, wat de zichtbaarheid en het begrip van podiumtechnisch erfgoed verder vergroot.
Backstage Heritage Collection – Archive
De Backstage Heristage Collection is een groep van theatertechnici die theatertechnisch erfgoed catalogiseren. In deze database vind je beschrijvingen van collecties, tentoonstellingen, interviews …
The Lighting Archive
The Lighting Archive is een database met tekeningen van lichtontwerpen, focus charts, cue sheets … van echte voorstellingen.
Theatre Database
Theatre Database is een database met foto’s en plannen van theaters.
Leren, doen en beleven
Nationaal
Museumruimte De Munt
De Munt (Brussel) heeft een kleine museumruimte met podiumtechnisch erfgoed, die wordt getoond bij educatieve rondleidingen in school- en bezoekerscontext.
Museumruimte AED Group
AED Group, die professioneel licht‑, geluids- en videoapparatuur verhuurt er verkoopt, heeft een museumruimte in Lint die de evolutie van licht- en geluidsapparatuur toont.
Museumzolder Stadsschouwburg Brugge
De Stadsschouwburg van Brugge heeft een museumzolder ingericht waar belangrijke stukken van hun podiumtechnische collectie bewaard wordt. Deze is niet vrij toegankelijk en wordt best aangevraagd door een mailtje te sturen naar cultuurcentrum@brugge.be
Musée du Luminaire
Musée du Luminaire in Luik toont de evolutie van verlichtingsarmaturen die over de hele wereld zijn gebruikt, van de prehistorie tot de 21e eeuw. De focus ligt niet op theaterverlichting, maar op verschillende manieren waarop de mens licht heeft gebruikt.
Matos Museum
Matos Museum in Bierges is gericht op oude datarapportagetechnologieën in de brede zin van het woord. De collectie bestrijkt verschillende gebieden, van fotografie tot informatica. Het omvat film- en geluidsopnames, maar ook telecommunicatie, rekenmachines en nog veel meer. Een zeer mooie collectie, met een thematische opstelling. De collectie is gecreëerd door Pascal Becker en is op afspraak te bezichtigen.
Internationaal
Game 'Ein abend im Groen Schauspielhaus'
‘Ein abend im Groen Schauspielhaus’ is een gratis downloadbare game waarbij de speler met behulp van een VR-bril door de ogen van drie verschillende personages het Großes Schauspielhaus in Berlijn bezoekt in 1927. Daarnaast vind je er verscheidene 3D-modellen en animaties terug van verschillende toestellen en theaters, zoals van een windmachine, een wolkenmachine en een vroeg-elektrisch besturingssysteem.
Theatermuseum Wien (Oostenrijk)
Theatermuseum Wien bezit modellen van scènes, decorschetsen en (foto’s van) kostuums.
Teatterimuseo (Finland)
Het Teatterimuseo focust op professioneel theater, dans, opera, circus en live kunst en performance in Finland. De collectie bevat kostuums, decor- en kostuumontwerpen, theaterpoppen, theatertechnologie, decorsets en rekwisieten.
Scenkonstmuseet (Zweden)
De collectie van het Scenkonstmuseet omvat onder andere decor- en kostuumontwerpen, kostuums, marionetten en muziekinstrumenten.
Museum Technisches Kabinett van de Opera van Leipzig (Duitsland)
Het Technisches Kabinett van de Opera van Leipzig heeft een unieke collectie van meer dan 300 podiumlichten uit bijna 150 jaar theatergeschiedenis. Het bevat onder meer lichten van Hugo Bähr en andere Oost-Europese fabrieken.
Lumière de l’oeil (Frankrijk)
Lumière de l’oeil in Parijs is een museum over de geschiedenis van olie‑, kerosine‑, benzine‑, spiritus- en gasverlichting van de late 18e eeuw tot het begin van de 20ste eeuw.
Onderzoek
Onderzoeksinstellingen
Kenniscentrum Podiumtechnieken
Het Kenniscentrum Podiumtechnieken is de onderzoekscel van de opleiding Podiumtechnieken van RITCS — School of Arts van de Erasmushogeschool Brussel.
OISTAT
OISTAT is de internationale organisatie van scenografen, theatertechnici en theaterarchitecten. Hun Research Commission richt zich op het uitwisselen van ideeën, het delen van innovaties, het aanmoedigen van experimenten en het bevorderen van internationaal onderzoek rond geschiedenis, theorie en praktijk.
Onderzoeksprojecten
- Een-op-vier-theater
Het Kenniscentrum Podiumtechnieken ontwikkelde een schaalmodel waarin alle instrumenten uit een barok theater aanwezig zijn. Deze flexibele opstelling maakt het mogelijk om verschillende versies van machinerie en rigging snel en efficiënt uit te testen, in functie van onderzoek, presentaties en onderwijs. - Congres Wood and Canvas (and rabbit glue) in the modern world
Het Kenniscentrum Podiumtechnieken werkte mee aan het congres Wood and Canvas met als thema het gebruik van historische theatermachinerie in hedendaags theater. - Changement à Vue
Het Kenniscentrum Podiumtechnieken en de onderzoeksgroep van de Stockholm Academy of Dramatic Arts onderzochten de geschiedenis van barokke theatermachinerie. Daarbij bekeken ze historische bronnen vanuit een podiumtechnisch standpunt. - The Magic Space — Research results on stage design of the 18th to the 21st century
Theatermuseum Wien deed onderzoek naar de evolutie van scenografie op basis van de modellen uit hun collectie. - Technical Backstage Survey 2009
In 2099 voerde het Historical Research Committee van de ABTT (Association of British Theatre Technicians) een onderzoek naar historisch belangrijk podiumtechnisch materiaal in theaters in het Verenigd Koninkrijk.
Tools en handleidingen
- Handleiding Documenteren van lichtarmaturen, lampen en toebehoren door Chris Van Goethem
Leestips
STEPP Magazine
STEPP is het steunpunt voor de productionele, ontwerpende en technische krachten van de brede culturele sector. Op hun website vind je het archief van STEPP Magazine, voordien Proscenium. Rechtsboven kan je kiezen welk nummer je wil bekijken.
Archief Zichtlijnen
De Nederlandse Vereniging voor Podiumtechnologie, VTP, heeft een online archief van haar vakblak Zichtlijnen.
Theatre Design & Technology archive
Het archief van Theatre Design & Technology, het magazine van The United States Institute for Theatre Technology, is online raadpleegbaar.
Scaena Ductilis - Scène et machinerie au Theâtre Royal de la Monnaie de Bruxelles
Ontdek de theatertechnische geschiedenis van Koninklijke Muntschouwburg in Brussel van 1746 tot 2005 (FR).
'Verloren geschiedenis' in Proscenium 37 (2005)
In het artikel ‘Verloren geschiedenis’ gaat Chris Van Goethem in op het podiumtechnisch erfgoed dat dreigt verloren te gaan en waarom het belangrijk is om het te bewaren.
'Witnesses of Words. How 20th century microphones made history' (2015)
Het boek ‘Witnesses of Words’ toont de collectie van auteur Marco C. van der Hoeven, die meer dan 400 microfoons omvat. Het boek bevat gedetailleerde beschrijvingen van de microfoons, persfoto’s, reclameposters, folders en anekdotes met verwijzingen naar originele geluidsfragmenten.
'Heritage, more than a sound mixing board - Een swot-analyse van podiumtechnisch erfgoed' in STEPP Magazine 6(24) (2017)
In het artikel ‘Heritage, more than a sound mixing board’ maakt Chris Van Goethem een swot-analyse van de omgang met de geschiedenis en het erfgoed van podiumtechnieken.
'Help it's 3D - about how to deal with our history' in Die Vierte Wand 7 (2017)
In het Engelstalige artikel ‘Help it’s 3D’ gaat Chris Van Goethem in op de manier waarop we met de geschiedenis en het erfgoed van podiumtechnieken omgaan.
'Fading lights, transities in theaterbelichting in een historische context' in STEPP Magazine 7(28) (2018)
In dit artikel vertelt Chris Van Goethem vanuit het onderzoeksproject ‘Fading lights’ hoe belichting in theaters evolueerde van kaars, naar gas, naar elektrisch licht.
'Erfgoed | De Bourla', STEPP Magazine 10(39) (2021)
Deze editie van STEPP Magazine gaat over de historische machinerie in de Bourla, de renovatie van de schouwburg en podiumtechnisch erfgoed.
Luister- en kijktips
StageTube: verhalen uit de podiumkunsten in woord en beeld
De Vlaamse podiumkunsten staan internationaal bekend om artistieke kwaliteit en een grote diversiteit aan spelers, instellingen en soorten huizen. Het wemelt er van fascinerende verhalen. Bewijs daarvan vinden we bij meemoo: vele podiumkunstenorganisaties lieten beeld en geluid digitaliseren en vertrouwden deze content toe aan het meemoo-archiefsysteem. Samen met Kunstenpunt en meemoo brachten we verhalen rond podiumtechnisch vakmanschap in Vlaanderen in woord en beeld.
Podcast Nachtraaf
De podcast Nachtraaf laat mensen aan het woord die achter de schermen werken in de wondere wereld van de showbizz. Wie houdt deze wereld recht? Wat is hun passie, ambitie en drijfveer? Welke verhalen zullen ze nooit meer vergeten?
BackStage Pass
BackStage Pass heeft de verhalen verzameld van enkele van de meest vooraanstaande mensen die achter de scène werken.
Praktijkvoorbeelden
Online tentoonstelling 'Schatten uit de Stadsschouwburg'
De Stadsschouwburg van Brugge kreeg in 2021 een subsidie die liep tot en met 2023 om aan de slag te gaan met haar podiumtechnisch erfgoed. Ze zetten onder meer een inventarisatieproject op poten, bouwden een permanente tentoonstellingsruimte en organiseerden intussen tweemaal een ‘zomerparcours’, waar het brede publiek een blik kon werpen op de (podiumtechnische) schatten, zowel voor als achter de schermen. Via een online tentoonstelling kan je nu een aantal schatten uit de Stadsschouwburg ontdekken.
Restauratie van de Bourlaschouwburg
De Bourlaschouwburg in neoclassicistische stijl dateert uit 1834 en werd door stad Antwerpen gebouwd naar een ontwerp van Pierre Bruno Bourla. De historische waarde van de Bourlaschouwburg heeft veel te maken met de oorspronkelijke houten theatermachinerie in de toneeltoren, ontworpen door Philastre & Cambon in 1834, die nog voor een groot deel is bewaard. De schouwburg wordt ten vroegste vanaf 2025 gerestaureerd, waarbij de historische theatermachinerie bewaard blijft.
Nieuwsoverzicht
30 sep. 2024
Erfgoed in de schijnwerpers: podiumtechnisch erfgoed als leermiddel in het beroepssecundair onderwijs
Met zijn masterproef 'Erfgoed in de schijnwerpers' ontwikkelde Elias Feys een lespakket dat podiumtechnisch erfgoed inzet als educatief middel in het…
Lees meer
13 aug. 2024
Podiumtechnieken in de kijker gezet
We brachten kennis, gewoonten en verhalen van podiumtechnici samen in 9 teksten. Daarmee zetten we immaterieel podiumtechnisch erfgoed in de kijker o…
Lees meer
24 nov. 2023
Verslag van de inspiratiedag podiumtechnisch erfgoed
Ontdek welke sprekers aan bod kwamen tijdens de inspiratiedag podiumtechnisch erfgoed.
Lees meer
11 aug. 2023
Inspiratiedag podiumtechnisch erfgoed
CEMPER en Cultuurcentrum Brugge nodigen je van harte uit om deel te nemen aan de inspiratiedag over podiumtechnisch erfgoed in de Stadsschouwburg van…
Lees meer
19 sep. 2022
Podiumtechnieken en erfgoed – STEPP Contactdag op 14 juni 2022
De contactdag van CEMPER in juni 2022 stond in het teken van podiumtechnisch erfgoed. CEMPER-collega Elias Feys was aanwezig en gaf er twee lezingen.
Lees meer
23 mei 2022
STEPP contactdag rond podiumtechnisch erfgoed
Op 14 juni 2022 maken collega Elias Feys en andere sprekers je wegwijs in podiumtechnisch erfgoed op de STEPP contactdag.
Lees meer