Besparingen treffen danserfgoed

Een voorgeschiedenis

Hoewel hedendaagse dans Vlaanderen wereldfaam bezorgde, stond het erfgoed van dans in het verleden nauwelijks op de agenda van beleidsmakers. Het kunstenbeleid focuste zich veeleer op nieuwe creatie en had minder appreciatie voor het levend houden van een dansrepertoirewerking, laat staan voor een meer omvattende ondersteuning van choreografische of pedagogische nalatenschappen. Het (relatief recente) immaterieel-erfgoedbeleid uit het Cultureelerfgoeddecreet had de ambitie noch de middelen om dit gebrek aan aandacht te compenseren.

Het Vlaams Theaterinstituut (VTi), opgegaan in Kunstenpunt, deed rond de eeuwwisseling tal van pogingen maar die hebben niet geleid tot een duurzaam initiatief voor het bewaren van sporen van dans onder de vorm van documentatie of archieven. Wel kwam er de decretale verplichting dat wie werkingssubsidies ontving van het Kunstendecreet (onder meer dansgezelschappen), verantwoord voor zijn archief moest zorgen. Een goede stap, maar wat er met die archieven op lange termijn moest gebeuren, waar ze naartoe kunnen als het gezelschap zich ontbindt, hiervoor nam het beleid geen verantwoordelijkheid.

Initiatieven voor een danserfgoedbeleid

De laatste jaren kwam hier stilaan verandering in. Het teloorgaan van de documentatieopdracht van bijvoorbeeld Kunstenpunt (de opvolger van het VTi) in 2015 veroorzaakte al deining. Documenta. Tijdschrift voor theater wijdde in 2021 een themanummer aan het archiveren van dans in Vlaanderen. De getuigenissen van onderzoekers schetsten een alarmerend plaatje. CEMPER-collega Staf Vos fileerde er de historiek van het gebrek aan visie en institutioneel engagement, in schril contrast met de omringende landen en met de ontwikkelingen en de renommee van de hedendaagse dans uit Vlaanderen.

CEMPER nam daarom begin 2023 de nood aan de oprichting van een Netwerk Danserfgoed op in zijn nieuwe beleidsplan, om van onderuit de krachten te bundelen voor initiatieven die ten goede komen aan het erfgoed van de dans. De Veldanalyse Dienstverlening Kunstenerfgoed in opdracht van de Vlaamse regering, bevestigde later dat jaar de gesignaleerde noden voor danserfgoed.

Immaterieel & materieel, professioneel & amateur

We willen natuurlijk niet enkel de audiovisuele, documentaire of archivalische sporen van danscultuur doorgeven, ook de danspraktijken zelf, waaronder het repertoire. CEMPER onderzocht deze uitdaging onder meer als partner van het Creative Europe-project Dance as Intangible Heritage, hoofdzakelijk gericht op zoals volksdans en folkdans. 

In dezelfde periode engageerde STUK. Huis voor Dans, Beeld en Geluid zich voor het ​‘borgen van immaterieel erfgoed’ in het hart van het hedendaagsedansveld, met beloftevolle bruggen naar andere dansgenres. STUK kon dansrepertoire een podium aanbieden in de enthousiasmerende festivalformule Body of Work. De minder publieke kant van hun erfgoedwerking was even succesvol. Door zijn positie in het kunstenveld kon STUK een diversiteit aan expertise en partners mobiliseren, onder meer in een reflectiedag, een colloquium, een Europees project en een themanummer voor Etcetera.

CEMPER en STUK sloegen daarom de handen in elkaar op de voornoemde reflectiedag, die niet alleen leidde tot een Actieplan Danserfgoed maar ook tot vervolgbijeenkomsten als het ​‘Netwerk Danserfgoed’. In partnerschap met Danspunt en CEMPER verkreeg STUK subsidies voor het erfgoedproject Dansstroom, waarin niet-professionele dansers de kans krijgen om samen met een ervaren danscoach in dansrepertoire te duiken. 

Als resultaat van de oproepen van het Netwerk Danserfgoed steunen CEMPER en STUK, samen met academische partners, ook de vergevorderde plannen van een archiefinstelling om zich deels te transformeren tot dansarchiefinstelling voor Vlaanderen. Dit kan echter maar slagen mits toegekende projectmiddelen en — later — volgehouden structurele steun van de Vlaamse overheid. En evenzeer belangrijk: een intensieve samenwerking met een artistieke pendant zoals – dat was toch het plan – STUK.

Nieuwe visie?

Het plotse wegvallen van subsidies voor de danserfgoedwerking van STUK doet met andere woorden een hoopvolle constructie van diverse initiatieven in elkaar storten. Het financiële plaatje voorspelt weinig beleidsruimte en de impact van de begroting op het budget voor erfgoedprojectaanvragen is onduidelijk. Des te belangrijker wordt de visievorming, waarover CEMPER vanuit zijn expertiserol graag mee overlegt. We vragen van de overheid de ruimte voor een duurzaam engagement voor immaterieel en roerend danserfgoed, wars van de schotten tussen decreten, genres en doelgroepen. Is er een doorstart mogelijk of gaan we terug naar start?