Home Nieuws Zorg en waardering voor ‘zwerfgoed’ bij 'U, nu!'

Zorg en waardering voor ‘zwerfgoed’ bij 'U, nu!'

Het erfgoedproject U, Nu! Mechels theater vroeger, vandaag en morgen besteedde veel zorg aan het ‘(zw)erfgoed’ van het Mechels vrijetijdstheater. Met deze term doelt de erfgoedsector op objecten en documenten die geen professionele zorg krijgen in een museum of archiefinstelling. Hoe maken we dan dat dit erfgoed zich verzorgd en gewaardeerd voelt daar waar het in oorsprong thuishoorde – in dit geval in de toneelverenigingen zelf? CEMPER sprak erover met Marijke Wienen en Marieken Goovaerts. Dit artikel is een onderdeel van het praktijkvoorbeeld U, nu! Aan de slag met het vrijetijdstoneel in Mechelen.

Erfgoedattitudes kunnen veranderen terwijl je erbij staat – en al zeker wanneer je erin investeert. Dat was de ervaring van Marieken toen ze, pas aan de slag als consulent Collectie en Digitalisering, tussen juli en november 2023 op bezoek ging bij de verenigingen om hun erfgoedcollectie’ te screenen en advies te verlenen. Ze liet zich niet van de wijs brengen door de initiële reactie (“ja maar, wij hebben helemaal geen erfgoed”). Want steevast kwamen er toch bijzondere, mooie of veelzeggende stukken of documenten naar boven. Marieken nam zoveel mogelijk foto’s en maakte voor elke vereniging een rapport met een analyse van de conditie en aanbevelingen voor betere bewaring.

Al snel realiseerde ze zich dat haar soms strenge conclusies in het rapport contraproductief zouden werken. Het warme gevoel voor erfgoed was pas aan het ontluiken, dat mocht ze niet staalhard fnuiken. Bovendien waren enkele verenigingen niet in de mogelijkheid om (nu) de bewaarcondities te verbeteren: ze vochten om te overleven of om hun eigen zaal te behouden. In deze fase was het vooral belangrijk om waardering voor de objecten te uiten. Het sensibiliseren over erfgoedzorg gebeurde beter via de omweg van een tentoonstelling en een professionele voorbeeldpraktijk.

Op basis van de foto’s selecteerden Marieken, Marijke, scenograaf Jo Klaps en onderzoeksbureau Geheugen Collectief eerst 50 objecten voor de tentoonstelling. Ze stelden een zaaltje ter beschikking waar de verenigingen de geselecteerde objecten konden binnenbrengen. Eenmaal gewekt, bleek het erfgoedbewustzijn en de bijbehorende fierheid niet te stoppen: uiteindelijk stroomden wel 180 objecten binnen. Marieken, een gediplomeerde conservator en restaurator, nam de handschoen op. Alle 180 objecten kregen op een dikke twee weken een conditiecheck en werden gefotografeerd, gereinigd, soms gelijmd, gelabeld, verzekerd … Elke vereniging kreeg een bruikleencontract en een dossier met een rapportering over het object en de verrichte handelingen.

In de laatste rechte lijn naar de tentoonstelling bleek het bovendien mogelijk om toch 100 van de 180 aangeleverde objecten te presenteren. De boodschap aan de erfgoedgemeenschap was duidelijk: Dit is hoe wij omgaan met erfgoedobjecten, en ook jullie erfgoed is zo’n behandeling waard.” Na afloop van de tentoonstellingen waren er nog meer verrassingen voor de verenigingen. De tentoongestelde stukken werden verpakt voor langetermijnbewaring en ze kregen enkele op maat gemaakte kaders en staanders mee voor toekomstige presentatie. Ook de tentoonstellingszuilen, bestaande uit kleine bedrukte panelen met tekst of foto’s, werden onder de verenigingen verdeeld.

Bij het ophalen van de stukken was het attitudeverschil enorm”, lacht Marieken. Waar de leden bij het brengen een plastieken doos vol met losse objecten onder haar neus schoven, kwamen ze de verpakte objecten nu omzichtig ophalen, bewust van hun waarde.” Daar zie je die groei”, vult Marijke aan: Pas wanneer we dat contact hadden opgebouwd, kon je mensen meenemen in je verhaal. En het is altijd het best om zelf het goede voorbeeld te geven. De waardering die wij gaven aan hun objecten, is een waardering die zij achteraf opnieuw oppikken.”

Is zo’n aanpak van zwerfgoed’ altijd haalbaar in de erfgoedsector? Normaal is zo’n aanpak toch voorbehouden aan de zeldzame objecten die opgenomen worden in de collectie van een museum? Het gebeurt inderdaad niet vaak naar aanleiding van een tijdelijke tentoonstelling over verenigingserfgoed”, benadrukt Marijke. Meestal blijft het bij het uitdrukken van een waardering en misschien een tijdelijke bruikleen. Of er worden algemene adviezen of vormingen gegeven over hoe met archieven en objecten om te gaan. Er is niet altijd een specialist zoals Marieken aan boord die het zelf kan voordoen. En ook wij hebben niet de middelen om dit voor elke ondersteuningsvraag te doen. In gemeenten waar een regionale depotwerking wordt ontplooid, heb je soms wel collectieve inventarisatieprojecten ontplooid met aandacht voor erfgoedzorg. Maar bij ons was het de bedoeling dat de objecten op lange termijn door de verenigingen zelf zouden worden bewaard: wij wilden inspireren, responsabiliseren en versterken.”

Ook interessant

06 jun. 2025

Borgen voor morgen: circuserfgoed belicht | verslag

De jaarlijkse sectordag van Circuscentrum stond op 22 mei 2025 in het teken van erfgoed.
Lees meer
28 mei 2025

Eerste-hulp-bij-archiefzorg op de Theaterdag 2025 | Verslag

Op 26 april 2025 organiseerde OPENDOEK de jaarlijkse Theaterdag. CEMPER liep rond om vragen van aanwezigen omtrent erfgoedzorg te beantwoorden.
Lees meer
02 mei 2025

Topstuk voorgesteld: Tekeningen in de drie volumes van Théâtre van Maurice Maeterlinck

In 1901-1902 gaf Edmond Deman alle tot dan toe verschenen toneelstukken van Maurice Maeterlinck uit. In zijn persoonlijk exemplaar liet hij tekeninge…
Lees meer
30 apr. 2025

Terugblik naar de ontmoetingsdag kunstenerfgoed

In 2023 startte de Vlaamse minister van Cultuur een traject rond kunstenerfgoed. Er vonden verschillende intervisiemomenten plaats en op 20 maart 202…
Lees meer