Muziek & theater, muziektheater

Inleiding

Over het gebruik van de term ​‘muziektheater’ bestaat heel wat discussie: is het een koepelterm voor diverse genres waarin muziek en toneel gezamenlijk een hoofdrol spelen of slaat hij enkel op de tegenbeweging waarmee een generatie theatermakers vanaf de jaren 80 in Vlaanderen alternatieven zochten voor de doodverklaarde opera? Hoe dan ook delen vrijwel alle theatergenres een gemeenschappelijke muzikale geschiedenis, en dito erfgoed.

Tal van subgenres 

Gesproken tekst, maar ook liederen, instrumentale begeleiding en dans maakten deel uit van de toneelpraktijk sinds de Oude Grieken. Men denkt hierbij al snel aan de prestigieuze totaalspektakels aan de Italiaanse en Franse hoven van het ancien régime, en vervolgens de achttiende- en negentiende-eeuwse opera’s, grand-opéras of muziekdrama’s op de grote nationale podia. Maar diverse combinaties van disciplines floreerden ook in kleinere theaters of liefhebberskringen.

De geschiedenis van het muziektheater heeft immers veel meer te bieden dan enkel het verhaal over ernstige opera’s of hun tegenpolen bij de avant-garde van vandaag. Door interactie tussen populaire liedcultuur ontstonden al vóór de negentiende-eeuw verschillende alternatieve vormen: van ​‘vaudevilles’ met bestaande liedmelodieën en nieuwe teksten, over ​‘opéras comiques’ met nieuwe muziek tot opéra bouffon, farce en operette. Nederlandstalige tegenhangers waren onder meer de ​‘kluchten’, ​‘blijspelen met zang’ en ​‘zangspelen’.

Dergelijk populair ​‘muziektheater’ had vanaf halfweg de negentiende eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog het overwicht in het repertoire van Nederlandstalige toneelverenigingen. Pas nadien zag men de uitsplitsing tussen enerzijds verenigingen die kozen voor het ernstige ​‘teksttheater’ en anderzijds de verenigingen die kozen voor het doorgaans lichtere ​‘muziektheater’. De laatsten kwamen al snel in de ban van de operette, die laat in de twintigste eeuw werd afgelost door de musical. Operette- en musicalgezelschappen werden slechts bij uitzondering door de overheid gesubsidieerd. Daar staat tegenover dat scholen, wijken of dorpen te lande zich regelmatig verenigen voor de opvoering van vaak speciaal geschreven gelegenheidsmusical.

Naast deze genres, bleef ook de revue-traditie nog lang bestaan. Daarin werden komische of scherpe gelegenheidsteksten op bestaande melodieën gezongen door gespecialiseerde gezelschappen of als jaarlijkse uitzondering op het meer ernstige repertoire. Bovendien sijpelde muziek vanuit een theatercontext ook door in de bredere populaire muziekcultuur, in transcripties, arrangementen of liedboeken en, later, via plaatopnames en radio.

Uitdagingen voor het erfgoed

Zo breed op gevat, is het historische veld van het ​‘muziektheater’ in Vlaanderen dus niet zo vanzelfsprekend te onderscheiden van het meer algemene ​‘toneelveld’ of ​‘muziekcultuur’, maar maakte het daarvan een centraal deel uit. Je kan er dus haast overal sporen of ​‘erfgoed’ van terug vinden. Er zijn natuurlijk de organisaties of structuur die subsidies ontvangen of ontvingen, zoals de operahuizen van Brussel, Antwerpen/​Gent en Luik, muziektheatergezelschappen waaronder Transparant, Walpurgis of Het Muziek LOD, en het vroegere Theater Arena als invloedrijk musicalgezelschap. Maar wie een geschiedenis wil vertellen over het maatschappelijke fenomeen, moet verder kijken.

Een bijzondere uitdaging is dat muziek en theater in dit erfgoed samenkomen. Om documenten en objecten, maar ook skills en vaardigheden uit operahuizen of musicalverenigingen goed te kunnen begrijpen, moet men thuis zijn in beide werelden. Bovendien bemoeilijkt het beperkte historische onderzoek voor Vlaanderen en België de correcte inschatting van het historische belang van vele partituren, liedbladen en tekstbrochures. Gaat het hier om onbenullig of invloedrijk repertoire? Was de tekst enkel entertainment of een geniaal commentaar op de politieke situatie van het moment?

CEMPER stelt zijn dienstverlening graag ter beschikking voor al wie uitgedaagd wordt door erfgoed van muziektheater in al zijn vormen.