Beiaard

Inleiding

De beiaardkunst en ‑cultuur maken al enkele eeuwen mee het muzieklandschap uit van de Lage Landen en Frankrijk – Vlaanderen in het bijzonder. De aandacht voor het erfgoed van deze traditie lag tot voor enkele jaren vooral op het instrument zelf: via de toren waarin ze gevestigd zijn, werden heel wat instrumenten beschermd als onroerend erfgoed. De internationale gemeenschap volgde: op de World Heritage List van Unesco prijken sinds 1999 een twintigtal Vlaamse belforten mét beiaard. Ook op het vlak van onderzoek lijken de inspanningen zich jarenlang vooral toegespitst te hebben op de campanologie of klokkenleer. Het overgrote deel van teksten (al dan niet gepubliceerd) waarin de beiaard een rol speelt, handelt over de geschiedenis van het instrument: zijn klokken, de klavieren, het mechanische speelwerk, enz. Ook de beiaardiers zelf nemen sinds jaar en dag een voortrekkersrol op zich in de bestendiging van het instrument als waardevol erfgoed.

Met de komst van de eenentwintigste eeuw kwam het beiaarderfgoedlandschap meer dan ooit in beweging. De grote aandacht voor de instrumenten ruimde de voorbije jaren langzaamaan plaats voor meer aandacht voor de Vlaamse beiaardcultuur. De instrumenten zijn daar slechts een onderdeel van. Om het met de woorden van beiaardier Luc Rombouts te zeggen: “[de beiaardcultuur] omvat de kunde van de beiaardiers, het wijzigende repertoire, de traditie van marktbespelingen en zomeravondconcerten, de formele en informele opleidingen, de rol van de beiaard als tolk van maatschappelijke gevoelens en evoluties, de plaats van de beiaard in de literatuur en in nationale ideologieën, de perceptie van het publiek, enz.”. Het is het complexe verhaal van de interactie tussen het instrument, zijn bespeler, zijn publiek, de maatschappij. In 2011 werd de beiaardcultuur terecht opgenomen op de Inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed Vlaanderen. Drie jaar later werd de beiaardcultuur door Unesco erkend als voorbeeldpraktijk op het vlak van het borgen van immaterieel cultureel erfgoed.

Met de opname op de Inventaris Vlaanderen geven we te kennen de beiaardcultuur in haar geheel – niet enkel de instrumenten – te koesteren en in al haar facetten te willen doorgeven aan de generaties na ons. Diverse individu’s (de beiaardiers in de eerste plaats, maar ook de betrokken onderwijsinstellingen, de Vlaamse Beiaardvereniging, erfgoedorganisaties enz.) ondernemen tal van acties die helpende beiaardcultuur te ​‘borgen’: van het schrijven van nieuwe composities, het in stand houden van de wekelijkse bespelingen, het inrichten van onderwijs, over onderzoek, de restauratie van beiaarden, educatieve projecten, tot het organiseren van wedstrijden of masterclasses, het betrekken van nieuwe doelgroepen, enz.

In 2010 voerde Resonant (nu CEMPER) een onderzoek naar het erfgoed van de beiaardiers. Bij een bevraging van enkele tientallen beiaardiers stelden we vast dat ieder van hen zelf archief creëert en bewaart. En ook andere actoren (zoals steden en gemeenten, enkele onderwijsinstellingen, koepelorganisaties, klokkengieterijen, overheidsinstellingen, archiefinstellingen, onderzoekers, enkele specifieke musea, heemkundige kringen) bewaren documenten en/​of objecten die refereren aan de beiaardcultuur: bladmuziek, opnames, contracten, brieven, affiches, programmaboekjes, publicaties, afbeeldingen, kunstwerken, klokken, schaalmodellen …