Inleiding
Zonder elektrische gitaren geen metalbands. Zonder violen geen symfonieorkesten. Zonder jachthoorns geen jachthoornblazen. Muziekinstrumenten zijn onmisbaar in veel muziekpraktijken en vormen daarom een belangrijk deel van het muzikaal erfgoed. Muzikanten repeteren jarenlang om de instrumenten technisch en muzikaal onder de knie te krijgen en zo hun immateriële muziekpraktijken te beoefenen. De muziekinstrumenten zelf behoren tot de meest tastbare getuigen van het muziekleven. En ook het maken ervan vergt gespecialiseerde kennis en kunde die al generaties lang wordt doorgegeven.
De erfgoedwaarde van muziekinstrumenten is afhankelijk van verschillende factoren, zoals hun band met een bepaalde instrumentenbouwer of bouwatelier, met een specifieke muzikant of ensemble, de context waarin het instrument bespeeld werd (wanneer, waar, waarom, welk repertoire) of hun esthetische kwaliteiten. Ook niet meer te bespelen instrumenten kunnen nog een grote erfgoedwaarde hebben.
Het ambacht muziekinstrumentenbouw is een vorm van immaterieel erfgoed. Achter elk muziekinstrument zit een bouwer die met kennis van de nodige materialen, fijn afgestelde gereedschappen en jarenlange oefening het instrument vervaardigt. Ze gingen in de leer bij meesterbouwers — al dan niet na een opleiding aan een erkende muziekinstrumentenbouwschool -, gaan steeds op zoek naar technieken om het bouwproces te verfijnen en betere instrumenten te bekomen, en delen hun kennis met een volgende generatie bouwers.
Collecties en archieven
Lijst van muzikale topstukken
Ontdek welke muziekinstrumenten in de topstukkenlijst staan.
Muziekinstrumentenmuseum, Brussel
Het Muziekinstrumentenmuseum (MIM) beheert de grootste collectie muziekinstrumenten in België. De museumcollectie bestaat uit 8000 items waarvan er 1200 tentoongesteld zijn. Ze bevat niet enkel ‘klassieke’ muziekinstrumenten, maar ook instrumenten uit de volks- en wereldmuziek. Aan de basis van de collectie liggen onder meer de verzamelingen van musicoloog François-Joseph Fétis en de Indische radjah Sourindro Mohun Tagore. Het museum beschikt over een eigen restauratieatelier, een museumwinkel, bibliotheek en restaurant. Hun online museumcatalogussen vind je op Carmentis en MIMO.
Museum Vleeshuis – Klank van de stad, Antwerpen
Het Museum Vleeshuis focust op de geschiedenis van het muzikale leven in Antwerpen. Zes eeuwen muziek in Antwerpen worden er in hun context geplaatst en geïllustreerd aan de hand van prenten, maquettes, schilderijen, documenten en muziekinstrumenten. De collectie van Museum Vleeshuis vind je (samen met alle andere collecties van de Antwerpse stedelijke musea) online. Kijk hiervoor op onze website bij ‘Beleven / Online databanken en catalogi’ onder DAMS Antwerpen.
Volksinstrumentenmuseum, Gooik
Volksinstrumenten, prenten en archiefstukken geven al hun geheimen prijs in het Volksinstrumentenmuseum van Gooik. Een verzameling die door Herman Dewit en Rosita Tahon (van volksmuziekgroep ’t Kliekske) na jarenlang veldwerk werd samengesteld en dankzij het gemeentebestuur van Gooik een plaatsje heeft gevonden in gemeenschapscentrum De Cam, boven het volkscafé.
AfricaMuseum
De collectie van het AfricaMuseum bevat meer dan 8000 muziekinstrumenten. Het merendeel daarvan is afkomstig uit Midden-Afrika, meer bepaald uit de republiek Congo. De Dienst Etnomusicologie van het museum beheert een uniek etnomusicologisch klankarchief (ca. 3000 muziekopnames vanaf 1910). Een deel van de collectie van de kan je online beluisteren op DEKKMMA; de link vind je op onze website bij ‘Zoeken en vinden / Audiovisueel materiaal vinden’.
Stichting Logos, Gent
De Logoscollectie omvat meer dan 200 experimentele muziekinstrumenten, zoals pneumafonen, bellenorgels en muzikale rijtuigen, die Godfried-Willem Raes sinds het einde van de jaren 60 bouwde. Deze werden stuk voor stuk beschreven en gedocumenteerd. Ontdek ze in de online catalogus.
Beiaardmuseum, Hasselt
In de toren van de Sint-Quintinuskathedraal bevindt zich het Beiaardmuseum van Hasselt. Hier ontdek je het 18de-eeuwse beiaardklavier en het torenuurwerk uit 1911. De toren is alleen te bezichtigen met een gids.
Beiaardmuseum - Koninklijke beiaardschool, Mechelen
De Koninklijke Beiaardschool (Mechelen) herbergt een Beiaardmuseum. Je vindt er klokken, beiaardklavieren, torenuurwerken, manuscripten en kunstvoorwerpen. Daarnaast beschikt de school over een archief met historische manuscripten, partituren, legaten, films, personalia, fotomateriaal en persknipsels over de geschiedenis van de beiaardkunst.
Draaiorgelmuseum, Westerlo
Het Draaiorgelmuseum (Westerlo-Voortkapel) toont een gevarieerde collectie mechanische orgels, van verschillende formaten. Pronkstukken zijn de instrumenten van de firma’s Decap en Mortier. De collectie is aangevuld met kleinere speeldozen, oude afspeelapparaten en accordeons.
MIMO - Muscial Instrument Museum Online
MIMO (Music Instruments Museums Online) is een online database van de collecties van enkele grote Europese muziekinstrumentenmusea.
Collectie Philip Fourier
Muzikant en verzamelaar Philip Fourier bezit een interessante collectie muziekinstrumenten. In zijn collectie zijn zowel volkse instrumenten met een rustieke uitstraling als de verfijnde instrumenten te vinden.
Muziekinstrumenten bouwen, restaureren en bespelen: immaterieel erfgoed
Beurzen voor het doorgeven van vakmanschap in een meester-leerlingtraject
De Vlaamse overheid kent beurzen toe voor het doorgeven van vakmanschap in een meester-leerlingtraject. Ook rond het bouwen, restaureren en/of bespelen van muziekinstrumenten werden al verschillende beurzen goedgekeurd.
Vioolbouwen als immaterieel erfgoed - een interview met Maarten De Keukeleire
Vioolbouw in Cremona is erkend op de Representatieve Lijst voor Immaterieel Cultureel Erfgoed van UNESCO. Tegenwoordig worden violen over de hele wereld gebouwd, ook in Vlaanderen. Maarten De Keukeleire is vioolbouwer en wij gingen digitaal naar zijn atelier.
Doedelzak spelen als immaterieel erfgoed - een interview met Bart Preat
‘Doedelzak’ is een verzamelnaam voor een zeer gevarieerd instrument. Wij gingen in gesprek met Bart Preat die Vlaamse doedelzak, gaita, Uilleann pipes en barokmusette speelt.
In gesprek met Rebekka De Backer: viool-boog-bouwster
Rebekka De Backer is de jongste boogbouwster in België. In haar atelier bouwt ze bogen voor viool, altviool en cello. Jos Tilley van Folkmagazine ging met haar in gesprek.
De rozet van een instrument kan je zien als de 'handtekening' van een bouwer
Viool- en luitbouwer Charlotte De Ley — één van de tien laureaten van Ambacht in de kijker 2023 — ontving ons in haar atelier.
Een overzicht op www.immaterieelerfgoed.be
De website immaterieelerfgoed.be biedt een overzicht op immaterieel erfgoed in Vlaanderen. Ook met betrekking tot muziekinstrumenten staan verschillende praktijken, tradities en ambachten in de kijker.
Muziekinstrumenten bewaren en ontsluiten
Praktijkwijzer: Goed bewaren
Neem een kijkje in onze praktijkwijzer voor tips rond het bewaren van muziekinstrumenten.
Revision of the Hornbostel-Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium
Om muziekinstrumenten juist te kunnen classificeren tijdens het catalografieproces, maakt men sinds jaar en dag gebruik van het classificatiesysteem van Hornbostel-Sachs, dat ontwikkeld werd aan het begin van de twintigste eeuw. Met de komst van elektronische en digitale instrumenten was het toe aan een herziening. Maarten Quanten, toenmalig verantwoordelijke voor de collectie elektrische, elektronische en mechanische instrumenten van het Brusselse Muziekinstrumentenmuseum breidde het bestaande systeem uit.
Praktijkvoorbeelden
De beschrijving van de muziekinstrumenten van Stichting Logos
Stichting Logos maakte een catalogus van de meer dan 200 instrumenten die Godfried-Willem Raes sinds de jaren ‘70 bouwde.
Het draailierbouwboek
Draailierbouwers Marc Reymen, Alfons Durinck en Ann Brouwers schreven het draailierbouwboek om de toekomstige bouwer wegwijs maken in alle facetten van de luitvormige draailier zoals deze in ‘t Ateljeeke in Rumst gemaakt wordt.
Hakkebord bouwboek
Dit boek voor een 15⁄16 model hakkebord werd geschreven in het kader van een meerster-leerlingtraject. De bedoeling van deze bundel is het doorgeven van kennis en ervaringen. Het hakkebord bouwboek is online beschikbaar.
Het historisch orgel in Vlaanderen (HIOR)
In opdracht van het Agentschap Onroerend Erfgoed werden de historische orgels in Vlaanderen in kaart gebracht. Dit resulteerde in een boekenreeks, die online geraadpleegd kan worden (klik verder op de (deel)titels tot je op een itembeschrijving komt en klik dan op de link onder ‘bestand’).
MechaMusica vzw
MechaMusica is een Vlaamse vereniging ter instandhouding van (de cultuur van) het mechanische muziekinstrument
Nieuwsoverzicht
14 dec. 2022
Ruim 600.000 euro voor het doorgeven van vakmanschap
De Vlaamse minister van Cultuur kent 22 beurzen toe voor het doorgeven van vakmanschap in meester-leerlingtrajecten. Vijf dossiers binnen het domein …
Lees meer
26 feb. 2024
Jef Van Boven maakt reconstructie van veelhoekig virginaal van Karest uit 1548
We nemen je mee in het verhaal van Jef Van Boven en het bouwproces van zijn laatste virginaal.
Lees meer
13 dec. 2023
Cellobouwer Tim Duerinck combineert het klassieke ambacht met nieuwe productietechnieken
We gingen langs in het pop-upatelier van Tim Duerinck waar hij ons vertelde over zijn onderzoek en productietechnieken.
Lees meer
23 okt. 2023
Terugblik op de draailierdag
Op zaterdag 30 september 2023 organiseerden we een draailierdag. Lees het verslag van dit netwerkmoment voor draailierspelers, -bouwers en –liefhebbe…
Lees meer
28 jun. 2023
“Als ooit een van mijn luidsprekers op het podium staat van Guns N’ Roses, dan is mijn leven compleet”
Dries Greeve is een van de tien laureaten van de wedstrijd Ambacht in de kijker. Onder de naam Cathedral bouwt hij luidsprekers voor elektrische (bas…
Lees meer
13 jun. 2023
De rozet van een instrument kan je zien als de 'handtekening' van een bouwer
Viool- en luitbouwer Charlotte De Ley - één van de tien laureaten van 'ambacht in de kijker' - ontving ons in haar atelier.
Lees meer